چند پارگی ترکمن

فرد ترکمن به حکم همزیستی با اقوام دیگر دارای خودی چند پاره است. علی رغم مرکزیت عناصر فرهنگی ترکمن در وجود شخص ترکمن، با این حال تأثیرات فرهنگی دیگری نیز بر وی عارض شده است. این چند پارگی هر چند باعث غنای شخصی است ولی از سوی دیگر منجر به اضطراب وتلاطم در عمق وجود وی نیز می گردد. با امعان نظر بر نحوه زیست ترکمن ها به سهولت می توان دریافت که شخص ترکمن در کلیه زمینه های فرهنگی علاوه بر دریافت های ترکمنی در معرض محصولات فرهنگی اقوام دیگر نیز قرار می گیرد. به عنوان مثال یک فرد ترکمن ازبدو تولد خواسته ناخواسته علاوه بر موسیقی خود به موسیقی اقوام دیگر نیز توجه می کند، چه بسا کمیت استماع موسیقی های دیگر بر موسیقی ترکمن می چربد. اگر به زمینه های دیگر نیز توجه شود با زاین حکم صادق است. مثلا در ادبیات و فرهنگ روابط اجتماعی، چه بسا فرد ترکمن تأثرات بیشتری در مقایسه با تأثیرات دارد واین موضوع در مورد هراقلیتی که در کنار یک اکثریت می زید صادق است. یکی از نتایج این نوع زیستن ومعایشت یک نوع محافظه کاری افراطی است که این امر در افراد ترکمن بسیار مشهود و ملموس است. فرد ترکمن در خود آگاه خود به این امر واقف است و مولفه های ترکمنی وغیر ترکمنی را از هم تفکیک می کند. بنابراین رفتار فرد ترکمن در مواجهه با حالت های گوناگون یا اشخاص مختلف یکی بوده و وحدت در کلیه برخورد های وی حاکم است. گویا این گونه معایشت باعث نشده است که شخصیت ترکمن چون آشی شود که نتوان سره و ناسره را از آن جدا کرد. بنابراین بار منفی چند شخصیتی را نمی توان به کار برد چرا که ما دراینجا با جوهری واحد مواجه ایم که به اقتضای شرایط اعراض گوناگونی رابه خود می گیرد ولی در نهایت ویژگی ثابت آن جوهر بر اعراض حاکم است. توجه به این نکته ضروری است که همزیستی با اقوام دیگر لا جرم به یک تلفیق شخصیتی در اقلیت ها منجر می شود. در این حالت فرد از برخی مولفه ها استقبال کرده و در برابر مولفه های دیگر مقاومت می کند. از سوی دیگراین مقاومت چه بسا باعث طرد اکثریت از خود شود تا شخص اقلیتی بتواند در برابر مولفه هایی که به نظر وی مضر هستند ایستادگی کند. کما این که این امر منجر به ارتباط گزینشی با فرهنگ و اشخاص اکثریت می شود.

تأثیر و تأثر بین اقلیت و اکثریت

فرهنگ اکثریت عموما به مثابه آبی که در نقطه ای مرتفع است که چون آبشار بر سر اقلیت فرو میریزد. سازوکارهای موجود نزد اقلیت در مواجهه با این پدیده چندان زیاد نیست، امری که به مرور زمان موجوب اضمحلال اقلیت در اکثریت می گردد. عملکرد اکثریت در فروریزش فرهنگی خود همیشه عامدانه نیست، پدیده ای که در تمام جوامع در طی تاریخ انسانی وجود داشته است. بنابر این اقلیت دائما دریافت کنند است ودر مقابل تأثرات اکثریت از اقلیت بسیار ناچیز است، که به نوبه خود باعث غریبه گی بین اقلیت و اکثریت می شود، به طوری که اقلیت شناخت کافی از اقلیت نداشته وآن را چون سازه ناسازگار یا مجهول بر پیکرجامعه می داند. نتایج این نوع نگرش اکثریت به اقلیت پیامد های غیر دموکراتیکی را به بار می آورد. غرب توانسته است این مشکل ناسازگاری قومی را به صورت دموکرات وفدرال حل نماید ولی این مهم هنوز به سرانجام نرسیده است. اقلیت در بیشتر موارد احساس قربانی بودن که در اقلیت پیوسته موجود است همیشه راه را برای تبلور حرکتهای انقلابی یا مقاومتی در برابر اکثریت را باز نموده است.

جمال

قربانی شدنِ توده‌یِ بشریت به سودِ بالیدنِ نوعِ تواناتری از انسان

** "قربانی شدنِ توده‌یِ بشریت به سودِ بالیدنِ نوعِ تواناتری از انسان ــ این، یعنی پیشرفت"، بمانند رابطه والدین وفرزند؛ بمانند مصرف قدیم برای جدید. سخن از هزینه پیشرفت است. نیچه در این فراز خود هنوز پدیدارشناس است هر چند به صورت ضمنی وبا زیرکی قضاوت نیز کرده است. گو اینکه می گوید واقعیت چنین است، حال چه کنیم؟! می توان گفت آنگاه که واقعیت به درستی وعمیقا درک شود نتیجه مسلم، آشکار وبی نیاز از توضیح است.(جمال)

*شایسته است در فراز فوق فارغ از نگارنده آن غور و تفحص شود. با این حال، آن به حق فیلسوف در پی آن نیست که خواننده در پی دال و مدلول کلمات باشد، بلکه او بر آن است که مفهومی را عیان کند. البته که ترجمه فوق بطور بایسته توانا نیست، ولی با وجود این جان کلام و روح فلسفه نیچه از آن قابل استخراج است . ظاهر سخن تند و خشن می نماید ولی این اضطراب اولیه با استنباط مفهوم زایش زائل و برطرف می شود. واقعیت هستی در عمق خود داستان زایش است؛ واین مهم انجام نمی پذیرد مگر اینکه دون تری (نه در معنای اخلاقی) به بهتری می انجامد. در طی این طریق، قربانی صورت می گیرد ازیرا که زایش در صمیم خود قربانی می طلبد؛ مثال پر واضح آن در رابطه والدین وفرزند نمایان است بنابراین این الفاظ نه در معنای منفی وسلبی اخلاقی بلکه در معنای سازنده آنها استفاده شده اند. هماره دیالتیک قدیم و جدید وجود داشته است به طوری که با تأسیس جدید بر آوار قدیم مسیر پیشرفت هموار می شود و اینجاست که قدرت محقق می شد. اراده معطوف به قدرت است ولی قدرت معطوف به چیزی نیست؛ قدرت فی نفسه مطلوب است. نویسنده آگاه است که قدرت را از هر چه می توان بدست آورد لذا بر آن است تا آن را به سوی آنچه که گمان می برد صحیح است سوق دهد. (جمال)

*با احترام به پیشه روانشناسان، آنان شایستگی کافی و وافی در نقد و تفسیر اظهارات فلاسفه را ندارند چرا که نگاه آنان مبنای منفعت گرایانه و پراگماتیستی دارد. با این حال با توجه به اینکه فروم درباره شخصیت نیچه نظر داده است وبا فرض اینکه گفته او از نظر روانشناختی صحیح باشد نتیجه منطقی آن این نیست که نظریه بسی انسان نیچه خطا است. فروم از حیث اینکه روانشناس است بدنبال صحت منطقی گزاره های فلسفی نیست بلکه بدنبال کشف شخصیت روانی انسان هاست. شایسته است این دو موضوع تفکیک شود.جمال

*قطعا فلسفه هر فیلسوفی متأثر از تأثیرات شخصی و محیطی اوست چه بسا مبالغه آمیز نباشد که بگوییم پتانسیل ژنتیکی برخی افکار را هم داشته باشد، کسی از این موضوع مستثنی نیست ولی سرانجام خروجی این فعل وانفعالات نفسانی وفکری یک گزاره فلسفی است که یا ریاضی و مجرد وسابژکتیو است ومنطق درونی دارد ویا ابژکتیو وکشفی است و با واقعیت یا ابژه انطباق دارد. جان ناش نابغه ریاضی هم رابطه آماری خود را مدیون جرقه ای است که در رابطه با جنس مخالف برای او پیش آمد. البته این مساله در موضوعات فلسفی یا روانشناختی و اجتماعی بیشتر پیش می آید. وانگهی انسان در بررسی و کشف وحل کمبودهای شخصی خود ممکن است به دستاوردهای بزرگی نائل شود، همواره هم چنین بوده است، احساس نقصان یا کمبود محرک اصلی افکار بزرگ بوده است، حتی اگر وجود مشکلی روحی خاصی را در نیچه بپذیریم آیا می توان گفت که نظریه او در شأن انسان خطا است؟! اگر نظر فروم را به صورت یک گزاره منطقی ذیل مجددا صورت بندی کنیم : نظریه بسی انسان نیچه نتیجه ضعف شخصیتی اوست بنابر این نظریه خطا است؛ آیا چنین نگاهی منطقی است؟! در بررسی منطقی بایستی نظریه بسی انسان نیچه فارغ از نظریه پرداز آن مورد بررسی قرار گیرد. حال ممکن است به صحت وسقم آن پی ببرید نتیجه مهم نیست، مهم متدولوژی بررسی قضایا است که چقدر بررسی موضوعی است. اگر در صدد بررسی این نکته باشیم که نیچه این نظریه را تحت تاثیر چه عواملی ایراد داشته است در اینجا دخیل کردن مسایل روانی قطعا بجاست ولی این موضوعی دیگر است.جمال

* یافتن ریشه روانی اندیشه ای معادل صحت و سقم خود آن اندیشه نیست. قطعا نیچه چون در ارتباط با زن بوده در مورد آن مثل هر انسان عام وخاص دیگری نظر داده است واین نظر ممکن است نشأت گرفته از موفقیت ها و ناکامی های شخصی او در ارتباط با زن باشد . این فقط یک مسآله تقریری است . او به نظری در رابطه با زن رسیده است ، حال اینکه این نظر از منظر من که یک ناظر خارجی هستم یا صحیح است یا خطا، ارتباطی با روان نیچه ندارد. ممکن است نیچه به خاطر ناکامی نظرداده باشد که "زن موجودی نیرنگ باز است"، اینکه این گزاره صحیح است یا خطا ربطی به نیچه ندارد، و با وجود آن پیش زمینه منفی نیچه از قضا این گزاره از نظر تحلیل منطقی ویا آماری صحیح باشد. آگاهی از تاریخ یک اندیشه به معنای دریافتن صحت و سقم آن نیست. خود نیچه نیز قطعا وابتدا به ساکن به صحت وسقم گزاره ها پی برده و سپس به علل روانی آنها در تاریخ پرداخته است. او خبط متافیزیک غربی رو ابتداءا دریافته سپس به مچ گیری بانیان آن در تاریخ پرداخته است.جمال

*بگذارید این مثال شما را در گزاره منطقی ساده تری مجددا صورتبندی کنیم تا بفهمیم نتیجه ای که شما توقع آن را دارید چه خواهد بود.

من امنیت روانی ندارم برای همین بدنبال خدا هستم، بنابر این جستجوی من واهی است و همچنین خداوند وجود ندارد.

این گزاره حائز دو نتیجه است ودر تحلیل آن دو ؛

آیا می توان تصدیق کرد که کسی که امنیت روانی ندارد نباید به جستجوی خدا بپردازد.

آیا می توان تصدیق کرد و گفت برخی از روی احساس نا امنی روانی در جستجو خدا هستند بنابر این خدا وجود ندارد.

ملاحظه می فرمایید که در دو سوال فوق مقدمه ها الزام آور نتیجه ها نیستند. توضیح بیشتر اینکه، به هر حال هر کس با دلیلی روانی یا احساسی با مساله ای مواجه می شود و در جستجوی پاسخ آن بر می آید؛ نمی توان گفت که شما نباید به آن بپردازید و باید آن را در جای دیگری بجویید، اگر هم چنین ادعایی دارید باید جایگزینی پیشنهاد کنید. اگر کسی احساس ترس کند و در جستجوی خدا دریابد که امکان وجود آن از نظر منطقی محال است قطعا خدا را انکار خواهد کرد ولی باز ممکن است ترس او همچنان استمرار پیدا کند وبه دنبال پناه دیگری بگردد.

قانون ملل- جان رالز- مترجم: مرتضی بحرانی و محمد فرجیان-نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی-1389

*می توان ایده آل دولتمرد را با این گفته به تصویر کشید که: سیاستمدار به انتخابات بعدی چشم می دوزد ودولتمرد به نسل بعد. این وظیفه دانشجویان فلسفه است که شرایط همیشگی و منافع واقعی یک اجتماع بسامان را قاعده مند، وبیان سازند. با این حال این وظیفه دولتمردان است که این شرایط و منافع را در عمل تشخیص دهند. دولتمرد عمیق تر و فراتر از دیگران می نگرد و چیزی را که باید انجام شود با تقلا و کوشش در پی انجامش است. دولتمرد باید جانب حق را داشته باشد و تا حد امکان از آن فاصله نگیرد. از این نظر جرج واشنگتن ولینکلن برخلاف بیسمارک دولتمرد بودند. دولتمردان چه بسا در هنگام اخذ مسئولیت، دارای منافع بنیادین شخصی باشند اما آنان باید در داوری ها و ارزیابی های خود از منافع بنیادین اجتماع بی طرف باشند و به ویژه در هنگام جنگ تحت تأثیر عواطف کینه توزانه قرار نگیرند. ص 141

*مدارای مذهبی، در آغاز شکل مصالحه ای موقت میان عقاید متخاصم را داشت، سپس به یک اصل اخلاقی مشترک میان ملل بدل شد که از سوی مذاهب برجسته آنها به رسمیت شناخته شد. همین امر در خصوص نفی و زدایش برده داری و رعیت داری نیز مصداق دارد؛ حکومت قانون، توسل به جنگ برای صرف دفاع ازخود، وتضمین حقوق بشر نیز همین وضع تدریجی را خواهد داشت. سرانجام وضع به گونه ای خواهد شد که این امور، ایده آل ها و اصول تمدن های لیبرال و نجیب- و بلکه ایده آل ها و اصول قانون همه ملل متمدن- خواهد شد. ص162-161

*براساس(وضعیت رکون جان استوارت میل) هدف پس انداز تسهیل ساختار بنیادین عادلانه برای یک اجتماع است؛ در نتیجه وقتی که چنین هدفی محقق شد، پس انداز واقعی( به معنای افزایش خالص به سرمایه واقعی) دیگر ضرورتی نخواهد داشت. به گفته خود میل " هنر زندگی کردن" بهتر از " هنر گذران زندگی" است. این ایده که پس انداز واقعی و رشد اقتصادی باید همواره و بدون هدف مشخص تداوم یابد، یک ایده بازاری مربوط به یک اجتماع سرمایه داراست... ص 17

تاریخ، فرهنگ وهنر ترکمان- اسدالله معطوفی –جلد دوم–انجمن آثار و مفاخر فرهنگی -1383

تاریخ، فرهنگ وهنر ترکمان- اسدالله معطوفی –جلد دوم–انجمن آثار و مفاخر فرهنگی -1383

*مروی نیز با اشاره بر گفته های نادر مبنی بر اینکه محمد شاه هم از نژاد ترکمان است چنین می نویسد:"چون  بندگان همایون ما به جماعت افشار اشتهار داریم وافشار نیز یکی از تیره های ترکمان است وجد وآبای ما به سلسله ترکمانی متصل، در این صورت این دو دولت (ایران وهند) به ایل جلیل گورکانی متعلق است و غرض آمدن ما به این نواحی محض ملاقات بندگان عظیم الشأن شماست".

      به هر صورت تمام این صغری و کبری ها فقط اشاره به آن است که غالب ومغلوب از نژاد اوغوز هستند و نادر هم فقط به قصد دیدار هم نژادان ترکمان خود به هند آمده بود نه برای کسب غنایم بی شمار که برای دولت میلیتاریستی و ارتش سالارش ضرورتی حیاتی داشت. البته باید تذکر داد که با توجه به اینکه محمد شاه از نسل گورکانیان مستقر شده در هند بودند ، به کار بردن این واژه ترکمان درحقیقت استفاده از واژه دیپلماتیک برای ایجاد ارتباط و القای دوستی بوده است نه چیز دیگر. ص962-963

*"...سپس خود(آقا محمد خان قاجار) به استرآباد آمد و حکم به اتمام حجت یموت داد که یا مانند سایر طوایف گوگلان کوچ نموده و یا گرو  و سواران جنگی به ملازمت رکاب دهند". تراکمه پیام فرستادند که اطاعت و انقیاد را می پذیریم ولی با کوچ کردن مخالفیم. آقا محمد از این جواب سخت برآشفت و سپاهی را به سرداری مصطفی خان دولو مهیا کرد ...تا توانستند سرانجام: 1000 زن و فرزند و 300 مرد را عرصه شمشیر و 800 کس از نسوان و کودکان را اسیر نمایند...در استرآباد از سران رجال ترکمان مقتول شده در بیرون دروازه شهر کله مناری بر افراشتند... اما ترکمانان به خاطر آنکه زنان و دخترانشان از آن بیش به دست سپاه ظفرنشان(آقا محمد خان) نیفتند بسیاری را نیز در راه اسارت کشتند ویا خود زنان خودکشی نمودند.رستم الحکما شدت عمل علیه تراکمه را روشن تر و اینگونه بیان داشته:" ... خانه ها و خیمه ها و اسباب ایشان بسوختند و حسب امر سلطان جهان مطاع آقا محمد خان دم چهار دروازه استرآباد 4 کله مناره  از سران تراکمه بر پا نمودند ولشکر قاجار و اهل مازندران(استراباد) هر قدر که توانستند از اموال و اسباب ترکمان با خود بیاوردند، وهر چه نتوانستند که بیاورند به آتش بسوختند و یا به رود گرگان ریختند و اسرای فراوان نیز همراه خود کردند و..."...زنان آنان عده ای خود را کشتند تا اسیر نگردند...یکی از ترکمانان به نام نجفقلی اون بیگی که از اعاظم یموت شمرده می شد چندی بعد به استر آباد آمد تا زن اسیرش به نام بصره را با خود ببرد. به امر خاقان آقا محمد خان او را واژه گونه سر در آب بداشتند تا جان داد...ص 1016

*به هر صورت آقا محمد خانی که به قول وامبری" اگر شمشیر ترکمانان نبود هرگز موفق نمی شد خاندان خود را برقرار کند"، اینک اینگونه سیاست آتش و پنبه را در برابر آنان اتخاذ کرده بود . البته وامبری این نکته را فراموش کرده بود که بنویسد" شمشیر ترکمان" نه تنها برای آقا محمد خان بلکه برای پدرش محمد حسن خان و پدر بزرگش فتحعلی خان هم در بعضی از مقاطع کارگشا و مشکل گشا بود. آقا محمد خان بعد از همین سرکوب تراکمه وآخرین پادشاه زند یعنی لطفعلی خان بود که توانست چندی بعد با خاطری آسوده در سال 1210 ه ق در تهران تاجگذاری نماید. اما باز هم در ذیقعده همین سال مجبور شد با لشکریان فراوان وهمراهی حاجی ابراهیم اعتماد الدوله، میرزا شفیع صدر اعظم و میرزا اسدالله خان نوری وزیر لشکر و "تمامت سرداران از تهران واز طریق ساری، چار دانگه، دودانگه و استر آباد به دشت قپچاق بیایند تا جماعت گوکلان و یموت صاین خانی را که در فرمانبرداری خویشتن داری می نمودند کیفری سخت به سزا دهند . آنان دیار ترکمان را زیر پای ستوران گرفته و مزارع و مراتع آن قبایل را بسوختند و مرد وزن را بعضی اسیر و برخی عرصه شمشیر کردند..." ص 1018

*...تعدادی از زنان فتحعلی شاه وبعضی از شاهزادگان، از بین اسرای زن ترکمان برگزیده شده بودند... "ترکمانان درباری خاصه زنان ترکمان در مراسم عروسی دختران قاجاری در بار همیشه شرکت می کرده اند...آقا محمد خان و فتحعلی شاه مکرر می فرمودند که ما با ترکمانان همسایه وهمخانه هستیم و آنها از ایل ما جدا نیستند و در عیش و عزا باید با ما باشند... ص 1039-1038

*ترکمانان قبیله گوگلان مطیع حکومت ایران(عهد قاجار) بودند. قبلیه ترکمانان یموت نیز که در حد فاصل این محل و دریای خزر ساکن هستند توسط حکومت سرکوب شده اند ولی کثرت تعدادشان که بالغ به بیست هزار خانوارند به آنها این قدرت را داده است که غالبا در مقابل دولت بایستند ودست به شورش بزنند. در هر صورت ترکمانان گوکلان دارای قدرت سیاسی نیستند...". ص 1043

*اما اوضاع در آن نواحی باز هم آرام نگرفت (عهد ناصر الدین شاه) چرا که اصولا قبایل مختلف ترکمان و غیر ترکمان شرایط یک دست و یا یک " دولت ملی" یا حداقل " اتحادیه قبیله ای" هم نداشتند که در مقابل تعهدات خود نیز همگی به طور یک دست و یک نواخت عمل کنند. عموما پس از هر تعهد و گروگان دادنی، بار دیگر قبایل و طوایف دیگر اقدام به کارهای منع شده می نمودند و بر خلاف تعهدات داده شده عمل می کردند. ص 1068

*جناب اشرف صدر اعظم(نوری)معروض داشت که هیچ یک از سلاطین ایران را این ترکمانان فرمان پذیره نبودند چنانکه نادر پادشاه افشار... ص 1076

*(عهد ناصرالدین شاه) اعتماد السلطنه راجع به اغتشاشات ترکمانان در استر آباد در یادداشت های خود می نویسد: "یکشنبه 17 شعبان 1305 هجری، 4 دقیقه به غروب مانده منزل ایلچی روسی وعده داشتم و به آنجا رفتم. دو ساعت بودم وخیلی صحبت شد و من جمله محرمانه از او پرسیدم حقیقتا این ترکمان ها را که در استرآباد تنبیه کرده اند وجمعی را کشته وبرخی را مجروح و اسیر کرده و اموال ایشان را غارت نمودند به ایران یاغی بودند؟ قسم خورد که تمام اینها مطیع و منقاد دولت ایران بودند. می گفت شما رعیت خودتان را خراب و چپو می کنید و از این کار هم خوشحال هستید. ص 1092

*(عهد ناصر الدین شاه) "18 جمادی الاول 1306. عصر ژنرال چارلزاسمیت مکلین(که از سال 1889 تا 1891  سرکنسول انگلیس در مشهد بود) به دیدن من(اعتماد السلطنه) آمد، می گفت که من عبوراً از استرآباد گذشتم. خیلی وضع را بد دیدم اگر این ترکمان ها را به یک نفر شخص دنیا دیده ای بسپارند و از چنگ امیر خان سردار(مأمور سرکوب ترکمانان ناحیه استرآباد) بیرون بیاورند البته آنها به قدم اطاعت پیش خواهند آمد. و این کار نخواهد شد چرا که آقا وجیه در حمایت وزیر اعظم است تا به حال صدو هفتاد هزار تومان خرج فتنه استر آباد کرده که ممکن بود با صدوهشتاد تومان خلعت و زبان خوش به ترکمان ها اصلاح این کار بشود. تدبیر وزیر اعظم این است به ما چه" . و باز می نویسد:" 27 جمادی الاول 1306 ، شنیدم امیر خان سردار باز کثافت کاری کرده رؤسای ترکمان را اطمینان داده به اردوی خود آورده است ، بعد یک نفر را کشته وباقی را حبس نموده است.این خبر که به اوبه های ترکمان ها می رسد به اردوی سیف الملک امیر خان سردار حمله می آورند. ده پانزده نفر را مقتول و مجروح می نمایند. باز این مسأله را به شاه مشتبه نموده و حقیقت را عرض نکردند وبعید نیست باز یک امتیاز به امیر خان سردار بدهند". ص 1093-1094

* اصولا تراکمه شمال شرق ایران بر خلاف ترکمانان غرب و شمال غرب ایران (قره قویونلو ها و آق قویولوها) چون نتوانستند اتحادیه قبیله ای تشکیل دهند، هرگز برایشان مقدور نشد به صورت یک نیروی قدرتمند " دولت ساز" عرض اندام کرده و حتی در یک مقطع تاریخ ظهور و حضور یابند. آنها به طور قطع تا اواخر دهه 1850 حیات سیاسی پیوسته وسازمان یافته ای را به چشم ندیدند و بیشتر تحت رهبری سرکردگان و رؤسای قبیله ای خود واصول "توره " به زندگی عشیره ای و قبیله ای ادامه می دادند. اما در حدود سال های 1859 میلادی اتحادی سست بین تکه ها ، سالورها و ساریق ها به وجود آمد که نظام قبیله ای آنها را اندکی گسترش داد. مجامع قبیله ای تبدیل به مجلس کوچکی شد که هر قبیله به طور مساوی در آن نماینده داشتند که همان خان ها، آق سقل ها (ریش سفیدان)وتعداد کمی ایشان ها و ملا ها بودند.

    البته چنین مجالسی به خاطر ساختار قبیله ای و عشیره ای شاخه های مختلف طوایف ترکمان، بسیار شکننده بود مخصوصا آنکه گاه موزد حساست هم نژادان خود به ویژه یموت ها و یا دسیسه های ایرانی ها ، روس ها و انگلیسی ها قرار می گرفتند طوری که در مقاطعی حساس پس از مذاکرات چند روزه هم به یک تصمیم واحدی نمی رسیدند.

     اما" توره" در میان طوایف و تیره های ترکمان چه بود؟ توره را باید مجموعه قوانین و آداب و رسوم غیر مکتوب ولی ثابت و نیمه مقدس به حساب آورد که بر اساس آنها، نانوشته و ناگفته افراد تیره ، طایفه و قبیله را به هم نزدیک کرده و پیوند می داد و یا با رعایت آن باعث حداقل انسجام اعضا می گشت. این آداب و مقررات در زندگی روزمره تراکمه جاری وساری بود. محمود کاشغری در دیوان لغات خود درباره این توره می نویسد:" اگر خشونت از در وارد شود ، توره از پنجره بیرون می رود. دولت ممکن است رو به زوال بگذارد ولی توره باقی می ماند". فرق توره با یاسای چنگیزی در آن بود که یاسای مغولان مجموعه مقررات مکتوبی بود که همه مردم ملزم به رعایت آنها برای ایجاد وحدت و تثبیت ساختار سیاسی می شدند. ص 1118

*البته گروهی از تراکمه در صدد دوستی با ایرانی ها هم بر آمدند، اما توافقات همگی زودگذر بودند. مخصوصا این امر یعنی دور شدن از حکومت ایران، در زمان نادر به خاطر لشکر کشی هایش به خانات آسیای میانه( 1740 م) بیشتر شد و حتی سرکوب مکرر آنها، به شدت خشم و کینه تراکمه را نسبت به ایرانی ها برانگیخت. حوالی سال 1741م وقتی نادر بعد از فتح خیوه وارد مانقیشلاق شد، گروهی از تراکمه به خاک روسیه گریختند و از روس ها تقاضای حمایت کردند. بعد از مراجعت نادر به ایران روس ها نمایندگانی به سوی این ترکمان ها فرستادند و از آنها خواستند تبعه روس شوند. اما تراکمه این پیشنهاد روس ها را رد کردند.  به همین جهت در سال های بعد روس ها در خواست های این گروه کوچک ترکمان را جدی نگرفتند، چون که امتیازی برای آنها نداشتند. ص 1123

*این درگیری ها و دشمنی ها در بین طوایف و قبایل ترکمان و مخصوصا کوچ و جابه جایی مداوم ، برای مسأله وحدت و " اتحاد و ائتلاف قبیله ای" آنان بسیار گران تمام شد. ص 1133

*..دوم یموت ها بودند که در سمت غرب صاحب نفوذ وقدرت زیادی شدند، اما به تازگی با مشکل بزرگی که تهاجم ایرانی ها بود مواجه شده بودند. حکومت ایران که گوکلان ها را به چند دلیل از جمله یک جا نشین شدن، از دو دهه پیش مطیع خود کرده بود، در سال 1862 م ناگهان ا قدام به عملیات علیه آنها در نواحی بین استر آباد و رود اترک  نمودند و علت آن را هم به انقیاد در آوردن آنان و گرفتن خراج عنوان نمودند. اما یموت ها زیر بار نرفته و بسیاری از روستاهای اطراف شهر استر آباد را عرصه تاخت و تاز خود کردند. ولی چون چند صباحی گذشت دریافتند بدین طریق کاری از پیش نخواهند  برد، مخصوصا آنکه در این مدت به دامداری، تجارت وماهیگیری آنان ضربه شدیدی خورده و امرار معاش را بر بسیاری از اهالی اوبه ها سخت و مشکل کرده و در نواحی چند، جداً زندگی بسیار ساده را برای گروهی از تراکمه سخت نموده بود. بدین سبب سفیرانی را نزد حاکم استر آباد فرستادند و مراتب اطاعت خود را مشروط به آزادی اسرای خود کردند. اما متأسفانه سوء مدیریت و دگما تیسم حاکم بر فضای فکری کارگزاران ایالت استر آباد راه هر نوع مصالحه را بسته و بار دیگر یموت ها را به شورش کشاند. این امر موجب لشکر کشی به استعداد 67 هنگ پیاده ، 4000 سواره و 24 عراده توپ در اوایل سال 1864 م علیه آنان شد. سپاه اعزامی در اولین برخورد با شدت و حدت تمام به کشتار جنگاوران یموت پرداختند  به طوری ک در همان نیم روز اول بسیاری را به خاک و خون کشیده و گروهی را به اسارت بردند. کثرت غنایم به دست آمده هم به قدری بودکه بسیاری از سپاهیان ظفرمند از این خان نعمت به قدر کافی بهره مند گشتند. بعد از این واقعه یموت ها مجبور شدند به اجبار و به طوری تلویحی حاکمیت ایران را بپذیرند. ص 1136-1137

*"...آن کشور وسیع تاتار که ایوان واسیلیویچ(1505-1462) آرزوی آن را می کرد و تصمیم گرفته بود به ایالات روسی خود ملحق کند، فقط همین سه خانات(خوقند، خیوه، بخارا) را کسر داشت. لذا نقشه تصرف آن را از زمان پطر کبیر به بعد تمام سلاطینی که به نوبه به تخت سلطنت رسیدند، باقدرت هر چه تمام تر ولی بدون سرو صدا تعقیب می کردند. این سیاست از نظر خود خانات هم مخفی نیست و شاهزادگان و مردم آنجا به خوبی به خطری که تهدیدشان می کند واقفند و چنان چه در مقابل یک امنیت ظاهری واغفال کننده خود را به خواب می زنند فقط در اثر لا ابالیگری شرقی است که آن هم زائیده اصول یک اعتقادی می باشد که پایه اش بر جبر و تفویض قرار گرفته است. غالب سکنه آسیای میانه که راجع به این مبحث با آنها صحبت کردم به همین اکتفا می کردند که بگویند ترکستان از دو جنبه مورد محافظت قرار داد: اول به واسطه وجود مقدسین بی شماری که در خاک آن به حال استراحت ابدی خفته اند و ..."ص 1138

*با این وجود ترکمانان از بین سه حکومت یعنی خیوه، بخارا وایران، به خیوه نزدیک تر بودند: زیرا بسیاری از ملاها و ایشان های تراکمه در مدارس خیوه(والبته بخارا هم) تحصیل کرده و خان خیوه سعی می کرد از طریق این گروه به مالیات ها، خراج ها و باج ها رنگ مذهبی وشرعی زده (زکات ، صدقه و ...) ودریافت آنها را راحت تر نماید. در این میان گروهی که کشاورز و یک جانشین بودند چاره ای غیر از پذیرفتن نداشتند، ولی دسته هایی که زندگی کوچ رو داشتند و چاروا (دامدار) بودند به دلیل شجاعت و مخصوصا قدرت جابه جایی خود ، از پرداخت مالیات ها و خراج ها نه تنها به خان خیوه ، بلکه به خان بخارا و ولات ایرانی مستقر در استرآباد هم سر باز می زدند. آنها در فصول یا زمانی که مأموران اعزامی این سه حکومت به یورت هایشان اعزام می شدند، چادرها(آلاچیق ها) را جمع کرده به دنبال دام های خود تغییر مکان می دادند و در هر نقطه ای که مستقر می شدند اطاعت و انقیاد خود را گاه نسبت به حکومتی که دور ترین بود اعلام می کردند. ص 1140

* گورچاکف ...خاطر نشان کرد که آماده است به وسیله سفیر روسیه در لندن به راسل نختس وزیر اطمینان دهد که نیت تجاوز به ایران را قطعا ندارند، ولی تأکید می کند که ترکمان رعایای شاه ایران نیستند... ص 1141

*اما وزیرمختار روس ، آلکساندر فدوروویچ بگر منکر شد که مرز ایران در آن سوی رود اترک قرار دارد، از این گذشته بگر معتقد بود که ایران هرگز نتوانسته است نسبت به ترکمانان اعمال قدرت کند و ایشان " مدعی اند که مردمی مستقل اند و درواقع استقلال دارند" .

وزیر مختار انگلیس در تهران، چارلز الیسون هم با همکار روسی خود هم عقیده بود که ایران در شمال رود اترک نفوذی ندارد. وی به کلارندون اطلاع داد که " نمی داند  ،به چه دلیل ایرانی ها ادعا دارند که قزل سو جزء خاک ایران است". ص 1143-1144

*در این مدت آتا مراد خان و سایر خوانین و سرکردگان جعفر بای(از تیره یموت) که دشمن خیوه ایها بودند با گرایش تلویحی به روس ها ، از هر نوع مقاومت و پایداری پرهیز کردند و بهتر آن دیدند به سوی خلیج بالخان کوچ نمایند. اما سران آتابای (تیره بزرگ دیگر یموت ها) با یاری تکه ها که دشمن روس ها بودند به فرماندهی تیکمه سردار اولین هجوم و حمله به سپاه روس ها را در 20 اکتبر 1870م در داش آروات سازماندهی کردند. ص 1145

*...چند طایفه بزرگ تکه قبل از آنکه حملات و عملیات روس ها آغاز شود محمد علی قاضی را به عنوان سفیر و نماینده نزد لوماکین فرستادند و مراتب انقیاد و اطاعت ایل و طایفه خود را اعلام و قول دادند دست از هر نوع غارت بکشند وراه ها را نیز برای امر تجارت در امنیت نگه دارند، اما روس ها هم در مقابل باید یموت ها را به خوبی گوشمالی دهند. ص 1159

*...رسیدن ریش سفید های ترکمان به تهران از دید سفارت روس پنهان نماند وبی درنگ در این باره از وزارت امور خارجه پرسش های زیادی کردند. ایرانیان در پاسخ طفره رفتند و گفتند که تراکمه آمده اند تا به شاه اطمینان دهند که می خواهند در صلح و صفا به سر برند. ولی واقعیت غیر از این مسائل بود زیرا دربار ایران بیشتر مشتاق سرکوب تراکمه ازهر نوع قبیله ، طایفه و تیره بود. ص 1160

* اتفاقا در همین زمان تکه ها پس از نا امید شدن از عثمانی ها ، انگلیسی ها و افغان ها به ایران پناه آوردند و سفیری هم به دربار فرستادند...آنها سپس به یموت ها پیام دادند به روس ها یاری نرسانند، ولی یموت ها تحت فشار روس ها و شاید هم به خاطر کینه های قبیله ای که از گذشته داشتند، نتوانستند از زیر بار این کار شانه خالی کنند. بدین جهت سواران تکه به اردوگاه یموت ها یعنی"حاللی سردار"نزدیک کراسنوودسک حمله کردند و اقدام به قتل و غارت ناپسندی هم نمودند. پس از این واقعه لوماکین با صدور اعلامیه ای در 16 فوریه 1877م از ترکمانان هر دو تیره یموت یعنی جعفر بای ها و آتابای ها درخواست 1000 نفر شتر نمود که با این کار خود بر آتش اختلافات و کینه های بین دو گروه بزرگ، قدرتمند و شجاع ترکمان یعنی تکه ها و یموت ها که اتحاد آنها جداً برای روس ها خطرناک بود ، دمید. ص 1166

*پس از این واقعه(گوگ تپه) بین صاحب منصبان لشکری و کشوری روس در باره آینده آخال اختلاف زودگذری بروز کرد. سرهنگ گردکوف توصیه کرده بود که باید ترکمانان را قتل عام و سرزمینشان را ویران کرد وبقیةالسیف را مجبور به تسلیم اسب هایشان نمود تا بدین گونه صلح و آرامش در آخال مستقر و خاطر ها مطمئن شود. گروهی هم فرمان کافمان را در مورد ریشه کن ساختن یموت ها پسندیدند و گفتند که این انسانی ترین حکمی است که تاکنون انتشار یافته است و معتقد بودند اگر این روش اتخاذ شود ، ضمیمه کردن آخال به خاک روسیه لازم نخواهد بود. ص 1177

*گزارش یک مامور انگلیسی : ایرانیان برای ترکمانان اهمیت زیادی قائلند و عقیده دارند که آنها بسیار شجاعند و مقاومت در مقابل ایشان بی فایده است. آنها موفقیت ترکمانانرا از آن بابت که بی سلاح به این طرف و آن طرف می روند نمی دانند، بلکه دلیل آن را سستی و زبونی دولتشان می دانند. از این که ایرانیان از ترکمانان وحشت دارند جای شگفتی نیست زیرا حمله های آنان به واقع وحشت زا است . در باره اینان مطالب زیادی خوانده بودم ولی پیش از آن که به این جا بیایم نمی توانستم آنها را باور کنم، ولی اکنون می بینم که آن گزارش ها گزاف نبوده و منطقی است. هر جا بروید داستان هایی از پدران ، شوهران ، زنان و دخترانی می شنوید که به دست این قوم بی رحم اسیر شده و به عنوان برده فروخته شده اند. در بسیاری از این موارد امیدی به بازگشت یا باز خرید آنها نیست . ص 1181

*گزارش یک مامور انگلیسی: تقریبا در نیمه راه به روستای ویران شده ای به نام فیض آباد رسیدیم. گفته می شود هنگامی که بیشتر مردان خارج از روستا بودندترکمانان آنها را غافلگیر کرده اند و همه نفوس در حدود یک صد تن را با خود برده اند. این آگاهی ها را مردی به من داد که زن، سه پسر و یک دخترش را به این ترتیب از دست داده بود. بیچاره فلک زده دلم برایش سوخت و این حرفش به دلم نشست که گفت: ای صاحب از خدا می خواهم یا شما و یا روس ها بیایید و ما را از شر این شیطان ها نجات دهید". ص 1182

*سال 1308 هجری اختلافات بین جعفر بای ها که رئیس آنها حاجی محمد خان پانگ(که بعدها به خدمت حکومت ایران در آمد) با آتابای ها(دوتیره بزرگ یموت ترکمان) که سردارشان موسی خان بود، کار را به آنجا رساند که روحانیون دو قبیله علیه هم حکم جهاد دادند و کشتن دشمن را شرط ورود به بهشت اعلام نمودند. ص 1213

*امیر خان سردار باز هم حاکم استر آباد شد (رجب 1312 هجری) یک بار قبل هم حاکم استر آباد شده بود که خرج ها برای دولت تراشید و هر چه ترکمان مطیع بود چاپید و غارت کرد. اقلا در آن دو سال یک کرور مخارج جهت دولت فراهم آورد که آن را هم برای چاپیدن ترکمان گرفت. این کار ترکمانیه را به سمت روس راند. او آن قدر از آن سفر مال آورد که اگر 100 سال هم بخورد تمام نمی شود. ص 1215

*...ترکمان ها " با بهره گیری از سستی و عدم تحرک مقامات استر آباد، روستاهای ایرانی را مورد تاخت و تاز قرار می دادند، مردم آنجا را اسیر می کردند و دام هایشان را می بردند. بارها این حملات به یاری وباپشتیبانی حکومت های ایران انجام گرفته بود که با ترکمان ها زبان یکی کرده و بخش معینی از اموال تاراجی را می گرفتند. ص 1226

*خود تراکمه بارها شهادت داده اند که حمله آنها به روستاها با اجازه مقامات ایرانی بوده است. ص 1227

*مبارزه میان قبیله ها، چنان شدتی گرفت که جعفر بای ها، بر آن  شدند تا آتابای ها را یکسره نابود کنند ویا خودشان در این مبارزه به هلاکت برسند. به همین جهت علیه آتابایی ها اعلام جهاد کردند. آتابای ها نیز بر علیه آنها حکم جهاد دادند. آنها آخوندها را برای مشورت فرا خواندند وبه قرآن سوگند یاد کردند که بر دشمنان خود یعنی جعفربای ها رحم نکنند و تا آخرین قطره خون خویش به پیکار ادامه دهند. ملاها قرآن در دست برای آتابای ها افسانه خوانده و آنها را به مبارزه ترغیب می کردند و به آنها اطمینان می دادند که هر آتابای که یک جعفر بای را بکشد کار خیری انجام داده است. واگر خودش کشته شود یکسره به بهشت می رود".

   اما به زودی ملاها متوجه شدند این کار عواقب خوبی ندارد، در نتیجه در پی مصالحه بین دو طرف بر آمدند. ص 1227

*اما روز 18 اکتبر سال 1903 میلادی در شورای خان های جعفربای که در آنجا رؤسای دو فوج ضرغام الملک و مسعود الملک نیز به نمایندگی از سوی حاکم حضور داشتند، ترکمان های با احداث مراکز گمرکی در دشت و با پرداخت خون بهای قزاق های کشته شده و غرامت تعدی هایی که کرده بودند موافقت کردند. اما آنها که نمی خواستند به دست خودشان قدرت حکومت ایران را در دشت مستقر وتقویت کنند، تقاضا کردند که گروه های پاسدار مراکز گمرک، از خود ترکمان ها باشند.

    حاکم استر آباد پیشنهاد کرد که ترکمان ها مبلغ بسیار زیادی برای غرامت بپردازند. یعنی 20 هزار تومان برای استقرار اردوگاه، ماهانه 4 هزار تومان برای هزینه اردوگاه، هدایایی برای تهران و حاکم و 50 هزار تومان برای غرامت خسارت گمرک. ترکمان ها دوباره بر آشفتند و بخشی ازآنها به کوچ به ژرفای دشت و حتی به قلمرو روسیه را آغاز کردند. در برخی آئول ها آشکارا می گفتند:"ما چنین پولی نداریم... اگر حاکم پافشاری کند، به اردوگاه شبیخون خواهیم زد، یا پیروز می شویم و یا اگر شکست بخوریم به قلمرو روسیه می گریزیم". ص 1229

*همچنین فعالیت کمیسریای روس در گنبد کاووس نیز به تحکیم قدرت مقامات ایرانی در منطقه ترکمن نشین یاری کرد". بندرف نوشته بود، بسیاری از  روس هایی که به گرگان می روند، می توانند از ترکمان ها این سخن را بشنوند که:" اگر روس ها در گنبد نبودند، مقامات ایرانی هیچ گاه نمی توانستند پای خود را بدان جا بگذارند. کافی است که کمیسر از اینجا برود و درهمان روز، مقامات حکومت از اینجا بگریزند واگر هم بخواهند بمانند چون گوسفند سرهایشان بریده خواهد شد". ترکمان ها به ناچار به سازمان یافتن مراکز گمرکی و دیگر اقدامات حکومت تن در دادند و می دانستند که کمیسر روس بی آنکه سخنی بگوید از اقدامات آنها پشتیبانی می کند. همگام با تثبیت اوضاع در دشت ترکمن، از برخوردهای مسلحانه هم در میان تراکمه در قلمرو های ایران و روسیه و هم در میان ترکمان ها و غیر ترکمان ها کاهش یافت. مهاجران فارس زبان (ولایت) حتی درون دشت رفتند ودر آنجا روستاهای خود را پدید آوردند.

 بدینسان در پایان سده 19 و آغاز سده 20 میلادی، شاه نفوذ خود را در این منطقه بسیار تحکیم بخشیده وترکمان ها رفته رفته به این اندیشه خو گرفتند که آنها رعایای شاه ایران هستند. ص 1230

*مقامات ایرانی به یاری هر گونه تطمیع می کوشیدند که با نفوذ ترین خان ها، سردارها و شخصیت های گوناگون روحانی ترکمان را به سوی خود بکشند. آنها اینگونه امکان یافتند که در امور داخلی تراکمه مداخله کنند و آتش دشمنی میان گوکلان ها و یموت ها و سایر طوایف را شعله ور کرده همه آنها را ناتوان نمایند. وسرانجام از این رهگذر بود که زمینه اطاعت نهایی تراکمه از حکومت شاه ایران پدید آمد. ص 1231

*عین السلطنه(برادر زاده ناصر الدین شاه) در جمادی الاول سال 1324 هجری از طریق مشهد به "ترکستان" می رود. وی مشاهدات خود را به رشته تحریر در آورده که فرازهایی از آن چنین است:"... روس ها خیلی در بردن اسلحه مخصوصا در این سمت که ترکمانان هستند، ممانعت دارند. بسیار کار خوبی است، این ترکمان همان است که احدی از دست غارت و چپاولش آسوده نبود، اما حالا به یک کارد محتاج شده و همگی کاسب و زارع و صنعت پیشه گشته اند... چون به مرو رسیدیم به سوی دکان فرش فروشی رفتیم که صاحب آن اهل مشهد بود. قالی های ترکمانی اعلی داشت. او می گفت ترکمانان خیلی پولدار شده اند ولی هنوز روس ها خیلی احتیاط از آنها دارند. در اینجا ترکمان سوار و پیاده زیاد دیده می شوند که خیلی درشکه سوار و فرنگی مآب گشته اند...ترکمان ساروق و سالور در اینجا آقا شده اند و سایرین نوکر. فرش های ترکمان ساروق واقعاً در اینجا عالی است و تماشای آن حیرت آور... در سمرقند با یوسف خان تکه ترکمان برخورد کردم، وی اول شخص تکه هاست، حال لباس قزاق روس پوشیده با کلاه سفید ترکمانی به قدر گنبد شاه خدا بنده. روس ها از ترس به اون نشان و حمایل داده اند... درعشق آباد هم فرنگی مآبی ترکمان خوب پیداست. متصل ترکمان است که به هتل ما داخل و خارج می شوند. هر یک از آنها قوری چای و فنجان چای سبز در مقابل دارند". ص 1233

*حکومت محتضر محمد علی شاه هم زمان با چنین معضلات سیاسی و دخالت کشورهای استعماری، با هیجانات افکار عمومی علیه قرارداد 1907 میلادی ورشد تحرکات مشروطه طلبان هم مواجه گردید.

  این وضع سبب نگرانی و وحشت اشراف لشکری و کشوری و درباریان شد، بنابراین تصمیم گرفته شد نوعی حکومت توتالیتر نظامی را سازمان دهند تا با توسل به استبداد و خشونت، جنبش مشروطیت را در نطفه خفه کنند. در این میان از سواران مسلح بعضی از ایلات وقبایل از جمله ترکمانان هم بهره گرفتند... ص 1236

*اما پس از رفتن محمد علی شاه و تصمیمات جدید مشروطه طلبان، اصول و قوانین انتخابات مجلس تغییرات مهمی یافتند. از جمله اقلیت های مختلف و عشایر فرصت یافتند نماینده ای برای خود انتخاب کنند، یکی از این اقلیت ها ترکمانان بودند. از قرار معلوم بعد از این تاریخ، تراکمه ایران برای اولین بار نماینده ای از سوی خود روانه مجلس نمودند. به نوشته عین السلطنه پارلمان مشروطیت در تاریخ ربیع الثانی 1329 هجری دارای دو جناح اکثریت واقلیت بوده که اعتدالیون فارکسیون اکثریت را در دست داشتند، از این بین آدینه محمد خان ترکمان هم که تحصیلاتش را در بخارا به اتمام رسانده بود و در جرگه اکثریت مجلس نام برده شده است. سپس نام برده در ذکر وقایع ماه بعد (شوال  1329) اشاره می کند که :" ...پس از شکست محمد علی شاه از نیروهای دولتی در فیروزکوه ، که به دنبالش به ساری واسترآباد بازگشت، به طور قطع آدینه محمد ترکمان را مقتول نمودند، حال توسط محمد علی شاه یا ترکمانان چاکر او". آدینه محمد خان از جمله کسانی بود که در زمان ورود محمد علی شاه مخلوع به گمیش تپه و خوجه نفس به دیدار او نرفت. وی انسانی بسیار مؤقر، باهوش و تیزبین بود که به قولی زبان فرانسه را در دوره نمایندگی مجلس آموخت. ص 1238

*محمد خان یار علی آدینه جان جعفربای، اولین نماینده تراکمه ایران در مجلس شورای ملی است. عشایر از جمله تراکمه برای اولین بار در زمان مشروطیت و از دوره دوم توانستند نماینده راهی مجلس کنند. ص 1239

*اما برازنده ترین شخصیت مشروطه طلب ترکمان رجب آخوند بود که نام برده به طور علنی با محمد علی شاه و تراکمه طرفدار وی در گمیش تپه به مخالفت برخاست. او در زمان رضا شاه به نمایندگی تراکمه در مجلس نیز انتخاب شد. رجب آخوند به همراه تویجان حاجی، صفر آخوند وعبدالله(پدر عبدالله زاده ها) به طرفداری از مشروطه طلبان نشست هایی هم داشتند. این عبدالله که به عبدالله مجلس معروف شده بود رابط تراکمه مشروطه طلب با مشروطه خواهان استر آباد بود. ص 1254

*روز دوم نوامبر سال 1914 میلادی حکومت شاه(احمد شاه) بی طرفی ایران را اعلام کرد. امام عملیات جنگی در قلمرو این سرزمین هم چنان ادامه یافت. حکام برخی ولایات و سران قبایل و از جمله ترکمان ها دوباره اعلام کردند که آنها حکومت ایران را به رسمیت نمی شناسند. گ. ف چیرکین که در سال 1916 میلادی نزد ترکمان های گرگان رفته بود، نوشت:" تا امروز همه تراکمه کنار رودخانه گورگن(گرگان) در امور داخلی خود از استقلال کامل برخوردارند و پشیزی هم به حکومت ایران نمی پردازند". ص 1262

*...ماه آوریل(1915 م) دولت عثمانی برای قضات بخارا نامه نوشته که در جنگ جهانی شما که اهل شافعی و حنفی (مذهب سنی) هستید باید تعصب داشته از دولت عثمانی حمایت کنید... از آن سوی روس ها از طایفه خیوق(خیوه) و تکه سوار برای جنگ گرفته اند... حالیه ترکمانان هم قسم شده اند، شورش نمایند و می گویند ما نمی توانیم با هم مذهب خود نزاع کنیم". ص 1267

*(ژوئن 1917میلادی، آخرین سال های قاجار)"تراکمه طایفه داز از گرسنگی و فقر که سلف کنجد را می خورند، مجبورند برای دزدی و راهزنی به گرمابدشت (شمال روستای اصفهانکلاته فعلی) در 4 فرسخی خطه شاهرود رفته گروهی را چپاول کنند...طایفه یموت هم بسیار سخت می گذرانند و گوشت اسب و شتر را می خورند. امسال زراعت جو و گندم آنها عمل نیامده...گوگلان ها ناحیه فندرسک، داز ناحیه کتول و جعفربای ها و آتابای ها از کتول (علی آباد فعلی) تا کردمحله(کردکوی فعلی) تمام شهر و روستا ها را به غارت مداوم گرفته اند. به خاطر شدت فقر حتی شب ها به داخل شهر استر آباد هم آمده عمارت دولتی شهر را شکافته اسب و قاطر حاکم را برده اند".  ص 1275

*(ماه مه 1921 میلادی) افزایش مالیات ها و مطالبات توسط کارگزارن استر آباد ، تراکمه را وادار به عصیان و شورش می کند طوری که "شب 14 مه 150 سوار ترکمان بیرون دروازه شهر(دروازه فوجرد) روی حصار آمده و یک ساعت شلیک تفنگ نمودند و می گویند باید دولت نواقل دروازه ( مالیات از کالاهایی که به هنگام خروج از دروازه شهر می گرفتند)را بردارد و گرنه علنا به استرآباد آمده آدم اسیر می بریم . تعدیات اجزاء نواقل باعث فساد و آشوب شده. ترکمان از شهر که یک من ذغال می برد به 10 شاهی(نصف یک ریال)، یک قران نواقل باید جلو دروازه بدهد. به تازگی گمرک در شهر دایر شده و از نفت و مال التجاره آنچه وارد می شود گمرک می گیرند. ص 1275

*عریضه علماء و ریش سفیدان ترکمان، 8 شعبان 1335: به مقام منیع وزارت جلیله داخله دامت تأییداته انشاالله. بعد از تبلیغ مراسم تبریک افتتاح المجلس الشوری الملی المرکزی، عرض دعا گویان و رضا جویان آن است که ما ملت بی چاره تراکمه از جهت نبودن اداره کشوری و لشکری در صحرای تراکمه بسیار زحمات را دچار هستیم، خصوصا تعطیل اداره گمرکی مستحفظین بنادر استر آباد و مازندران برای ما بیچارگان فلک زده آذوقه از قبیل برنج و غیره اجازه نمی دهند که بیاورند. استدعا عاجزانه از مراحم اولیاء امور دولت متبوعه خود می نماییم که باب ارزاق را برای ما هم مفتوح بسازند که معاش ایلات تراکمه خیلی تنگ است. آخر ما هم ایرانی و رعیت ایرانیم. باز هر آینه ما بیچارگان را ایرانی و رعیت ایران بدانید دادرسی حکومت کارکن کافی ایران پرست لازم است. در هر دهی از دهات ولایت لا محاله یک کدخدایی دارند. هفتاد هشتاد هزار خانه تراکمه از طرف دولت علیه یک کدخدا و مباشری هم نیستند. از این قبل از خوف مأمورین روس قادر به یک تلگراف و عرض تظلم به دولت خود نبودیم. الحمدالله و المنه از توجهات اولیاء امور دولت کثره الله تعالی امثالهم الان آسایش فی الجمله را الله تعالی میسر گردانده است. لهذا استدعای عاجزانه از مراحم آقایان ضعفاء پرور می نماییم همین طوری که برای سایر ولایات وقصبات داخله نظمیه و عدلیه و بلدیه و سایر اداره جات دایر است، برای این ایل تراکمه نیز تهیه و فرستاده بشود محض این که مالیه دولت هدر نرود والسلام علی من تبع الهدی. 8 شعبان المعظم 1335

رجب آخوند، امان گلدی آخوند، عثمان آخوند (ویازده مهر دیگر). ک 1934 . ص 1278-1279

*(سرکوب ترکمانان توسط رضا شاه) تراکمه که تا چندی پیش سواران مسلح و آلامان هایشن رعشه بر بدن اهالی استرآباد و خراسان می انداخت، اینک در برابر یک آزمون تاریخی قرار گرفته بودند. همین رضا شاه تا چندی پیش که جنجالی برای استعفای خود از رئیس الوزرایی به راه انداخته و خواهان حکومت جمهوری در ایران شده بود، تراکمه را واداشتند به تلگرافخانه استرآباد بیایند و با مخابره پیامی به پایتخت ، دولت را تهدید کنند که اگر وی(رضا خان) از رئیس الوزرایی استعفا دهد "دولت باید از طایفه ترکمان صرف نظر نموده و در فکر آن باشد که آنان راه شاهرود و خراسان وتهران را مسدود خواهند نمود، واینکه ترکمان هم جمهوریت می خواهد".

   ولی با تثبیت اولیه حکومت رضا شاه،سیاست های عام کلا فرق کرده بود. در ماه مه 1924 میلادی (1301 خورشیدی) حکومت ایران گام های مؤثری برای به اطاعت در آوردن یموت ها و گوکلان ها برداشت... در برابر این سیاست، ترکمانان هم سر به شورش برداشتند طوری که بار دیگر دشمن واحد بسیاری از تیره ها ، طوایف و قبیله ها را به ائتلاف و اتحاد کشاند. پس از مذاکرات طولانی سران، سرکردگان و رؤسای طوایف که در رأس شورش هم بودند، برای آشتی نهایی در آئول (روستای) امچلی ...جلسه مشاوره ای تشکیل دادند...

    در طی همین اجلاس به جد تصمیم گرفته شد نفاق و اختلاف بین جعفربای ها، آتابای ها و گوکلان ها را به کناری بگذراند و دست به مقاومت بزنند که در صورت پیروزی جمهوری مسقل ترکمان (؟) را هم تأسیس کنند. بلافاصله عثمان آخوند هم از طایفه جعفر بای به ریاست آن انتخاب شد... همچنین شرکت کنندگان در اجلاس ارگان ویژه ای به نام شورای ریش سفیدان برای رسیدگی به مهمترین مسایل وابسته به رئیس جمهور تشکیل دادند... و نیز در جلسه مشاوره تصمیم گرفته شد که به زودی کنگره نمایندگان همه طایفه ها و قبیله ها به رهبری عثمان آخوند تشکیل گردد تا در آنجا مسأله مرزهای جمهوری ترکمان مورد بررسی قرار گیرد. در این مدت شایع شد تراکمه قصد تشکیل یک جمهوری به رهبری عثمان آخوند از قره سو تا بجنورد را دارند.

   رضا شاه و اطرافیانشان از این وحدت قبیله ای و اخبار منتشر شده در جهت مقاومت آنان به شدت نگران شدند. بنابراین ابتدا تصمیم گرفتند تا وحدت قبیله های ترکمان را بر هم بزنند. برای این منظور، افسری از سوی حکومت مرکزی نزد عثمان آخوند رفت و پیشنهاد کرد که اگر موافقت میان جعفر بای ها و آتابای ها بر هم بخورد مبلغ کلانی به وی خواهندپرداخت. اما این تلاش منتج به نتیجه نشد...در این مدت عثمان آخوند و دیگر رهبران برای آشتی نهایی جعفربای ها و آتابای ها که در واپسین روزهای ماه ژوئیه در گومیش تپه انجام گرفت، کار بزرگی انجام دادند.

  ...رهبران قیام به خوبی درک می کردند که تنها دلاوری و فداکاری برای پیکار با قوای حکومت کافی نیست و می بایست بر فنون جنگی نیز آگاه بود. برای این منظور، شورشیان یک مدرسه ویژه نظامی تشکیل دادند و از افسران ترک ...دعوت کردند که در آن مدرسه درس بدهند... از طریق افسران ترک، با ترکیه که نماینده جمهوری ترکمان بدان جا فرستاده شده بود نیز ارتباط برقرار بود.

...فرماندهی نظامی ایران در بجنورد جلسه مشاوره نمایندگان طوایف گوکلان را که روحیه آشتی جویانه ای با حکومت ایران داشتند، تشکیل داد. اما دوباره کوشش شد تا آتش نفاق میان برخی طایفه های و قبیله ای ترکمان را برافروزد. فرماندهی نظامی ایران سران آتابای را تطمیع کرد، شاهی خان و دیگر گروگان های ترکمان را که از طایفه های گوکلان بودند، آزاد ساخت و این کار تا اندازه ای گوکلان ها و آتابای ها را آرام کرد و آنها از فرستادن نمایندگان خود به جلسه مشاوره ریش سفیدها که روز دوم سپتامبر سال  1924 تشکیل شده بود، خود داری کردند...این نکته نیز که مناقشه میان جعفربای ها و آتابای ها بر سر پرداخت بهای دام هایی که آتابای ها در ژوئن 1924 ربوده بودند و هنوز حل و فصل نشده بود، به حکومت ایران تا اندازه ای یاری کرد. افزون بر آن حکومت ایرن وعده داد که قبیله های ترکمان را خلع  سلاح نکند و هیچ گونه مقررات تازه ای به دشت نیاورد. این نکته به اندازه ای بسیار اردوگاه شورشیان را سست و هشیاری رهبران آنان را ذایل نمود...به  همین دلیل قوای نظامی دولت چند شکست پیاپی به گروه های مسلح عثمان آخوند وارد کردند. ص 1300-1303

تاریخ، فرهنگ وهنر ترکمان- اسدالله معطوفی –جلد دوم–انجمن آثار و مفاخر فرهنگی -1383

تاریخ، فرهنگ وهنر ترکمان- اسدالله معطوفی –جلد دوم–انجمن آثار و مفاخر فرهنگی -1383

*مروی نیز با اشاره بر گفته های نادر مبنی بر اینکه محمد شاه هم از نژاد ترکمان است چنین می نویسد:"چون  بندگان همایون ما به جماعت افشار اشتهار داریم وافشار نیز یکی از تیره های ترکمان است وجد وآبای ما به سلسله ترکمانی متصل، در این صورت این دو دولت (ایران وهند) به ایل جلیل گورکانی متعلق است و غرض آمدن ما به این نواحی محض ملاقات بندگان عظیم الشأن شماست".

      به هر صورت تمام این صغری و کبری ها فقط اشاره به آن است که غالب ومغلوب از نژاد اوغوز هستند و نادر هم فقط به قصد دیدار هم نژادان ترکمان خود به هند آمده بود نه برای کسب غنایم بی شمار که برای دولت میلیتاریستی و ارتش سالارش ضرورتی حیاتی داشت. البته باید تذکر داد که با توجه به اینکه محمد شاه از نسل گورکانیان مستقر شده در هند بودند ، به کار بردن این واژه ترکمان درحقیقت استفاده از واژه دیپلماتیک برای ایجاد ارتباط و القای دوستی بوده است نه چیز دیگر. ص962-963

*"...سپس خود(آقا محمد خان قاجار) به استرآباد آمد و حکم به اتمام حجت یموت داد که یا مانند سایر طوایف گوگلان کوچ نموده و یا گرو  و سواران جنگی به ملازمت رکاب دهند". تراکمه پیام فرستادند که اطاعت و انقیاد را می پذیریم ولی با کوچ کردن مخالفیم. آقا محمد از این جواب سخت برآشفت و سپاهی را به سرداری مصطفی خان دولو مهیا کرد ...تا توانستند سرانجام: 1000 زن و فرزند و 300 مرد را عرصه شمشیر و 800 کس از نسوان و کودکان را اسیر نمایند...در استرآباد از سران رجال ترکمان مقتول شده در بیرون دروازه شهر کله مناری بر افراشتند... اما ترکمانان به خاطر آنکه زنان و دخترانشان از آن بیش به دست سپاه ظفرنشان(آقا محمد خان) نیفتند بسیاری را نیز در راه اسارت کشتند ویا خود زنان خودکشی نمودند.رستم الحکما شدت عمل علیه تراکمه را روشن تر و اینگونه بیان داشته:" ... خانه ها و خیمه ها و اسباب ایشان بسوختند و حسب امر سلطان جهان مطاع آقا محمد خان دم چهار دروازه استرآباد 4 کله مناره  از سران تراکمه بر پا نمودند ولشکر قاجار و اهل مازندران(استراباد) هر قدر که توانستند از اموال و اسباب ترکمان با خود بیاوردند، وهر چه نتوانستند که بیاورند به آتش بسوختند و یا به رود گرگان ریختند و اسرای فراوان نیز همراه خود کردند و..."...زنان آنان عده ای خود را کشتند تا اسیر نگردند...یکی از ترکمانان به نام نجفقلی اون بیگی که از اعاظم یموت شمرده می شد چندی بعد به استر آباد آمد تا زن اسیرش به نام بصره را با خود ببرد. به امر خاقان آقا محمد خان او را واژه گونه سر در آب بداشتند تا جان داد...ص 1016

*به هر صورت آقا محمد خانی که به قول وامبری" اگر شمشیر ترکمانان نبود هرگز موفق نمی شد خاندان خود را برقرار کند"، اینک اینگونه سیاست آتش و پنبه را در برابر آنان اتخاذ کرده بود . البته وامبری این نکته را فراموش کرده بود که بنویسد" شمشیر ترکمان" نه تنها برای آقا محمد خان بلکه برای پدرش محمد حسن خان و پدر بزرگش فتحعلی خان هم در بعضی از مقاطع کارگشا و مشکل گشا بود. آقا محمد خان بعد از همین سرکوب تراکمه وآخرین پادشاه زند یعنی لطفعلی خان بود که توانست چندی بعد با خاطری آسوده در سال 1210 ه ق در تهران تاجگذاری نماید. اما باز هم در ذیقعده همین سال مجبور شد با لشکریان فراوان وهمراهی حاجی ابراهیم اعتماد الدوله، میرزا شفیع صدر اعظم و میرزا اسدالله خان نوری وزیر لشکر و "تمامت سرداران از تهران واز طریق ساری، چار دانگه، دودانگه و استر آباد به دشت قپچاق بیایند تا جماعت گوکلان و یموت صاین خانی را که در فرمانبرداری خویشتن داری می نمودند کیفری سخت به سزا دهند . آنان دیار ترکمان را زیر پای ستوران گرفته و مزارع و مراتع آن قبایل را بسوختند و مرد وزن را بعضی اسیر و برخی عرصه شمشیر کردند..." ص 1018

*...تعدادی از زنان فتحعلی شاه وبعضی از شاهزادگان، از بین اسرای زن ترکمان برگزیده شده بودند... "ترکمانان درباری خاصه زنان ترکمان در مراسم عروسی دختران قاجاری در بار همیشه شرکت می کرده اند...آقا محمد خان و فتحعلی شاه مکرر می فرمودند که ما با ترکمانان همسایه وهمخانه هستیم و آنها از ایل ما جدا نیستند و در عیش و عزا باید با ما باشند... ص 1039-1038

*ترکمانان قبیله گوگلان مطیع حکومت ایران(عهد قاجار) بودند. قبلیه ترکمانان یموت نیز که در حد فاصل این محل و دریای خزر ساکن هستند توسط حکومت سرکوب شده اند ولی کثرت تعدادشان که بالغ به بیست هزار خانوارند به آنها این قدرت را داده است که غالبا در مقابل دولت بایستند ودست به شورش بزنند. در هر صورت ترکمانان گوکلان دارای قدرت سیاسی نیستند...". ص 1043

*اما اوضاع در آن نواحی باز هم آرام نگرفت (عهد ناصر الدین شاه) چرا که اصولا قبایل مختلف ترکمان و غیر ترکمان شرایط یک دست و یا یک " دولت ملی" یا حداقل " اتحادیه قبیله ای" هم نداشتند که در مقابل تعهدات خود نیز همگی به طور یک دست و یک نواخت عمل کنند. عموما پس از هر تعهد و گروگان دادنی، بار دیگر قبایل و طوایف دیگر اقدام به کارهای منع شده می نمودند و بر خلاف تعهدات داده شده عمل می کردند. ص 1068

*جناب اشرف صدر اعظم(نوری)معروض داشت که هیچ یک از سلاطین ایران را این ترکمانان فرمان پذیره نبودند چنانکه نادر پادشاه افشار... ص 1076

*(عهد ناصرالدین شاه) اعتماد السلطنه راجع به اغتشاشات ترکمانان در استر آباد در یادداشت های خود می نویسد: "یکشنبه 17 شعبان 1305 هجری، 4 دقیقه به غروب مانده منزل ایلچی روسی وعده داشتم و به آنجا رفتم. دو ساعت بودم وخیلی صحبت شد و من جمله محرمانه از او پرسیدم حقیقتا این ترکمان ها را که در استرآباد تنبیه کرده اند وجمعی را کشته وبرخی را مجروح و اسیر کرده و اموال ایشان را غارت نمودند به ایران یاغی بودند؟ قسم خورد که تمام اینها مطیع و منقاد دولت ایران بودند. می گفت شما رعیت خودتان را خراب و چپو می کنید و از این کار هم خوشحال هستید. ص 1092

*(عهد ناصر الدین شاه) "18 جمادی الاول 1306. عصر ژنرال چارلزاسمیت مکلین(که از سال 1889 تا 1891  سرکنسول انگلیس در مشهد بود) به دیدن من(اعتماد السلطنه) آمد، می گفت که من عبوراً از استرآباد گذشتم. خیلی وضع را بد دیدم اگر این ترکمان ها را به یک نفر شخص دنیا دیده ای بسپارند و از چنگ امیر خان سردار(مأمور سرکوب ترکمانان ناحیه استرآباد) بیرون بیاورند البته آنها به قدم اطاعت پیش خواهند آمد. و این کار نخواهد شد چرا که آقا وجیه در حمایت وزیر اعظم است تا به حال صدو هفتاد هزار تومان خرج فتنه استر آباد کرده که ممکن بود با صدوهشتاد تومان خلعت و زبان خوش به ترکمان ها اصلاح این کار بشود. تدبیر وزیر اعظم این است به ما چه" . و باز می نویسد:" 27 جمادی الاول 1306 ، شنیدم امیر خان سردار باز کثافت کاری کرده رؤسای ترکمان را اطمینان داده به اردوی خود آورده است ، بعد یک نفر را کشته وباقی را حبس نموده است.این خبر که به اوبه های ترکمان ها می رسد به اردوی سیف الملک امیر خان سردار حمله می آورند. ده پانزده نفر را مقتول و مجروح می نمایند. باز این مسأله را به شاه مشتبه نموده و حقیقت را عرض نکردند وبعید نیست باز یک امتیاز به امیر خان سردار بدهند". ص 1093-1094

* اصولا تراکمه شمال شرق ایران بر خلاف ترکمانان غرب و شمال غرب ایران (قره قویونلو ها و آق قویولوها) چون نتوانستند اتحادیه قبیله ای تشکیل دهند، هرگز برایشان مقدور نشد به صورت یک نیروی قدرتمند " دولت ساز" عرض اندام کرده و حتی در یک مقطع تاریخ ظهور و حضور یابند. آنها به طور قطع تا اواخر دهه 1850 حیات سیاسی پیوسته وسازمان یافته ای را به چشم ندیدند و بیشتر تحت رهبری سرکردگان و رؤسای قبیله ای خود واصول "توره " به زندگی عشیره ای و قبیله ای ادامه می دادند. اما در حدود سال های 1859 میلادی اتحادی سست بین تکه ها ، سالورها و ساریق ها به وجود آمد که نظام قبیله ای آنها را اندکی گسترش داد. مجامع قبیله ای تبدیل به مجلس کوچکی شد که هر قبیله به طور مساوی در آن نماینده داشتند که همان خان ها، آق سقل ها (ریش سفیدان)وتعداد کمی ایشان ها و ملا ها بودند.

    البته چنین مجالسی به خاطر ساختار قبیله ای و عشیره ای شاخه های مختلف طوایف ترکمان، بسیار شکننده بود مخصوصا آنکه گاه موزد حساست هم نژادان خود به ویژه یموت ها و یا دسیسه های ایرانی ها ، روس ها و انگلیسی ها قرار می گرفتند طوری که در مقاطعی حساس پس از مذاکرات چند روزه هم به یک تصمیم واحدی نمی رسیدند.

     اما" توره" در میان طوایف و تیره های ترکمان چه بود؟ توره را باید مجموعه قوانین و آداب و رسوم غیر مکتوب ولی ثابت و نیمه مقدس به حساب آورد که بر اساس آنها، نانوشته و ناگفته افراد تیره ، طایفه و قبیله را به هم نزدیک کرده و پیوند می داد و یا با رعایت آن باعث حداقل انسجام اعضا می گشت. این آداب و مقررات در زندگی روزمره تراکمه جاری وساری بود. محمود کاشغری در دیوان لغات خود درباره این توره می نویسد:" اگر خشونت از در وارد شود ، توره از پنجره بیرون می رود. دولت ممکن است رو به زوال بگذارد ولی توره باقی می ماند". فرق توره با یاسای چنگیزی در آن بود که یاسای مغولان مجموعه مقررات مکتوبی بود که همه مردم ملزم به رعایت آنها برای ایجاد وحدت و تثبیت ساختار سیاسی می شدند. ص 1118

*البته گروهی از تراکمه در صدد دوستی با ایرانی ها هم بر آمدند، اما توافقات همگی زودگذر بودند. مخصوصا این امر یعنی دور شدن از حکومت ایران، در زمان نادر به خاطر لشکر کشی هایش به خانات آسیای میانه( 1740 م) بیشتر شد و حتی سرکوب مکرر آنها، به شدت خشم و کینه تراکمه را نسبت به ایرانی ها برانگیخت. حوالی سال 1741م وقتی نادر بعد از فتح خیوه وارد مانقیشلاق شد، گروهی از تراکمه به خاک روسیه گریختند و از روس ها تقاضای حمایت کردند. بعد از مراجعت نادر به ایران روس ها نمایندگانی به سوی این ترکمان ها فرستادند و از آنها خواستند تبعه روس شوند. اما تراکمه این پیشنهاد روس ها را رد کردند.  به همین جهت در سال های بعد روس ها در خواست های این گروه کوچک ترکمان را جدی نگرفتند، چون که امتیازی برای آنها نداشتند. ص 1123

*این درگیری ها و دشمنی ها در بین طوایف و قبایل ترکمان و مخصوصا کوچ و جابه جایی مداوم ، برای مسأله وحدت و " اتحاد و ائتلاف قبیله ای" آنان بسیار گران تمام شد. ص 1133

*..دوم یموت ها بودند که در سمت غرب صاحب نفوذ وقدرت زیادی شدند، اما به تازگی با مشکل بزرگی که تهاجم ایرانی ها بود مواجه شده بودند. حکومت ایران که گوکلان ها را به چند دلیل از جمله یک جا نشین شدن، از دو دهه پیش مطیع خود کرده بود، در سال 1862 م ناگهان ا قدام به عملیات علیه آنها در نواحی بین استر آباد و رود اترک  نمودند و علت آن را هم به انقیاد در آوردن آنان و گرفتن خراج عنوان نمودند. اما یموت ها زیر بار نرفته و بسیاری از روستاهای اطراف شهر استر آباد را عرصه تاخت و تاز خود کردند. ولی چون چند صباحی گذشت دریافتند بدین طریق کاری از پیش نخواهند  برد، مخصوصا آنکه در این مدت به دامداری، تجارت وماهیگیری آنان ضربه شدیدی خورده و امرار معاش را بر بسیاری از اهالی اوبه ها سخت و مشکل کرده و در نواحی چند، جداً زندگی بسیار ساده را برای گروهی از تراکمه سخت نموده بود. بدین سبب سفیرانی را نزد حاکم استر آباد فرستادند و مراتب اطاعت خود را مشروط به آزادی اسرای خود کردند. اما متأسفانه سوء مدیریت و دگما تیسم حاکم بر فضای فکری کارگزاران ایالت استر آباد راه هر نوع مصالحه را بسته و بار دیگر یموت ها را به شورش کشاند. این امر موجب لشکر کشی به استعداد 67 هنگ پیاده ، 4000 سواره و 24 عراده توپ در اوایل سال 1864 م علیه آنان شد. سپاه اعزامی در اولین برخورد با شدت و حدت تمام به کشتار جنگاوران یموت پرداختند  به طوری ک در همان نیم روز اول بسیاری را به خاک و خون کشیده و گروهی را به اسارت بردند. کثرت غنایم به دست آمده هم به قدری بودکه بسیاری از سپاهیان ظفرمند از این خان نعمت به قدر کافی بهره مند گشتند. بعد از این واقعه یموت ها مجبور شدند به اجبار و به طوری تلویحی حاکمیت ایران را بپذیرند. ص 1136-1137

*"...آن کشور وسیع تاتار که ایوان واسیلیویچ(1505-1462) آرزوی آن را می کرد و تصمیم گرفته بود به ایالات روسی خود ملحق کند، فقط همین سه خانات(خوقند، خیوه، بخارا) را کسر داشت. لذا نقشه تصرف آن را از زمان پطر کبیر به بعد تمام سلاطینی که به نوبه به تخت سلطنت رسیدند، باقدرت هر چه تمام تر ولی بدون سرو صدا تعقیب می کردند. این سیاست از نظر خود خانات هم مخفی نیست و شاهزادگان و مردم آنجا به خوبی به خطری که تهدیدشان می کند واقفند و چنان چه در مقابل یک امنیت ظاهری واغفال کننده خود را به خواب می زنند فقط در اثر لا ابالیگری شرقی است که آن هم زائیده اصول یک اعتقادی می باشد که پایه اش بر جبر و تفویض قرار گرفته است. غالب سکنه آسیای میانه که راجع به این مبحث با آنها صحبت کردم به همین اکتفا می کردند که بگویند ترکستان از دو جنبه مورد محافظت قرار داد: اول به واسطه وجود مقدسین بی شماری که در خاک آن به حال استراحت ابدی خفته اند و ..."ص 1138

*با این وجود ترکمانان از بین سه حکومت یعنی خیوه، بخارا وایران، به خیوه نزدیک تر بودند: زیرا بسیاری از ملاها و ایشان های تراکمه در مدارس خیوه(والبته بخارا هم) تحصیل کرده و خان خیوه سعی می کرد از طریق این گروه به مالیات ها، خراج ها و باج ها رنگ مذهبی وشرعی زده (زکات ، صدقه و ...) ودریافت آنها را راحت تر نماید. در این میان گروهی که کشاورز و یک جانشین بودند چاره ای غیر از پذیرفتن نداشتند، ولی دسته هایی که زندگی کوچ رو داشتند و چاروا (دامدار) بودند به دلیل شجاعت و مخصوصا قدرت جابه جایی خود ، از پرداخت مالیات ها و خراج ها نه تنها به خان خیوه ، بلکه به خان بخارا و ولات ایرانی مستقر در استرآباد هم سر باز می زدند. آنها در فصول یا زمانی که مأموران اعزامی این سه حکومت به یورت هایشان اعزام می شدند، چادرها(آلاچیق ها) را جمع کرده به دنبال دام های خود تغییر مکان می دادند و در هر نقطه ای که مستقر می شدند اطاعت و انقیاد خود را گاه نسبت به حکومتی که دور ترین بود اعلام می کردند. ص 1140

* گورچاکف ...خاطر نشان کرد که آماده است به وسیله سفیر روسیه در لندن به راسل نختس وزیر اطمینان دهد که نیت تجاوز به ایران را قطعا ندارند، ولی تأکید می کند که ترکمان رعایای شاه ایران نیستند... ص 1141

*اما وزیرمختار روس ، آلکساندر فدوروویچ بگر منکر شد که مرز ایران در آن سوی رود اترک قرار دارد، از این گذشته بگر معتقد بود که ایران هرگز نتوانسته است نسبت به ترکمانان اعمال قدرت کند و ایشان " مدعی اند که مردمی مستقل اند و درواقع استقلال دارند" .

وزیر مختار انگلیس در تهران، چارلز الیسون هم با همکار روسی خود هم عقیده بود که ایران در شمال رود اترک نفوذی ندارد. وی به کلارندون اطلاع داد که " نمی داند  ،به چه دلیل ایرانی ها ادعا دارند که قزل سو جزء خاک ایران است". ص 1143-1144

*در این مدت آتا مراد خان و سایر خوانین و سرکردگان جعفر بای(از تیره یموت) که دشمن خیوه ایها بودند با گرایش تلویحی به روس ها ، از هر نوع مقاومت و پایداری پرهیز کردند و بهتر آن دیدند به سوی خلیج بالخان کوچ نمایند. اما سران آتابای (تیره بزرگ دیگر یموت ها) با یاری تکه ها که دشمن روس ها بودند به فرماندهی تیکمه سردار اولین هجوم و حمله به سپاه روس ها را در 20 اکتبر 1870م در داش آروات سازماندهی کردند. ص 1145

*...چند طایفه بزرگ تکه قبل از آنکه حملات و عملیات روس ها آغاز شود محمد علی قاضی را به عنوان سفیر و نماینده نزد لوماکین فرستادند و مراتب انقیاد و اطاعت ایل و طایفه خود را اعلام و قول دادند دست از هر نوع غارت بکشند وراه ها را نیز برای امر تجارت در امنیت نگه دارند، اما روس ها هم در مقابل باید یموت ها را به خوبی گوشمالی دهند. ص 1159

*...رسیدن ریش سفید های ترکمان به تهران از دید سفارت روس پنهان نماند وبی درنگ در این باره از وزارت امور خارجه پرسش های زیادی کردند. ایرانیان در پاسخ طفره رفتند و گفتند که تراکمه آمده اند تا به شاه اطمینان دهند که می خواهند در صلح و صفا به سر برند. ولی واقعیت غیر از این مسائل بود زیرا دربار ایران بیشتر مشتاق سرکوب تراکمه ازهر نوع قبیله ، طایفه و تیره بود. ص 1160

* اتفاقا در همین زمان تکه ها پس از نا امید شدن از عثمانی ها ، انگلیسی ها و افغان ها به ایران پناه آوردند و سفیری هم به دربار فرستادند...آنها سپس به یموت ها پیام دادند به روس ها یاری نرسانند، ولی یموت ها تحت فشار روس ها و شاید هم به خاطر کینه های قبیله ای که از گذشته داشتند، نتوانستند از زیر بار این کار شانه خالی کنند. بدین جهت سواران تکه به اردوگاه یموت ها یعنی"حاللی سردار"نزدیک کراسنوودسک حمله کردند و اقدام به قتل و غارت ناپسندی هم نمودند. پس از این واقعه لوماکین با صدور اعلامیه ای در 16 فوریه 1877م از ترکمانان هر دو تیره یموت یعنی جعفر بای ها و آتابای ها درخواست 1000 نفر شتر نمود که با این کار خود بر آتش اختلافات و کینه های بین دو گروه بزرگ، قدرتمند و شجاع ترکمان یعنی تکه ها و یموت ها که اتحاد آنها جداً برای روس ها خطرناک بود ، دمید. ص 1166

*پس از این واقعه(گوگ تپه) بین صاحب منصبان لشکری و کشوری روس در باره آینده آخال اختلاف زودگذری بروز کرد. سرهنگ گردکوف توصیه کرده بود که باید ترکمانان را قتل عام و سرزمینشان را ویران کرد وبقیةالسیف را مجبور به تسلیم اسب هایشان نمود تا بدین گونه صلح و آرامش در آخال مستقر و خاطر ها مطمئن شود. گروهی هم فرمان کافمان را در مورد ریشه کن ساختن یموت ها پسندیدند و گفتند که این انسانی ترین حکمی است که تاکنون انتشار یافته است و معتقد بودند اگر این روش اتخاذ شود ، ضمیمه کردن آخال به خاک روسیه لازم نخواهد بود. ص 1177

*گزارش یک مامور انگلیسی : ایرانیان برای ترکمانان اهمیت زیادی قائلند و عقیده دارند که آنها بسیار شجاعند و مقاومت در مقابل ایشان بی فایده است. آنها موفقیت ترکمانانرا از آن بابت که بی سلاح به این طرف و آن طرف می روند نمی دانند، بلکه دلیل آن را سستی و زبونی دولتشان می دانند. از این که ایرانیان از ترکمانان وحشت دارند جای شگفتی نیست زیرا حمله های آنان به واقع وحشت زا است . در باره اینان مطالب زیادی خوانده بودم ولی پیش از آن که به این جا بیایم نمی توانستم آنها را باور کنم، ولی اکنون می بینم که آن گزارش ها گزاف نبوده و منطقی است. هر جا بروید داستان هایی از پدران ، شوهران ، زنان و دخترانی می شنوید که به دست این قوم بی رحم اسیر شده و به عنوان برده فروخته شده اند. در بسیاری از این موارد امیدی به بازگشت یا باز خرید آنها نیست . ص 1181

*گزارش یک مامور انگلیسی: تقریبا در نیمه راه به روستای ویران شده ای به نام فیض آباد رسیدیم. گفته می شود هنگامی که بیشتر مردان خارج از روستا بودندترکمانان آنها را غافلگیر کرده اند و همه نفوس در حدود یک صد تن را با خود برده اند. این آگاهی ها را مردی به من داد که زن، سه پسر و یک دخترش را به این ترتیب از دست داده بود. بیچاره فلک زده دلم برایش سوخت و این حرفش به دلم نشست که گفت: ای صاحب از خدا می خواهم یا شما و یا روس ها بیایید و ما را از شر این شیطان ها نجات دهید". ص 1182

*سال 1308 هجری اختلافات بین جعفر بای ها که رئیس آنها حاجی محمد خان پانگ(که بعدها به خدمت حکومت ایران در آمد) با آتابای ها(دوتیره بزرگ یموت ترکمان) که سردارشان موسی خان بود، کار را به آنجا رساند که روحانیون دو قبیله علیه هم حکم جهاد دادند و کشتن دشمن را شرط ورود به بهشت اعلام نمودند. ص 1213

*امیر خان سردار باز هم حاکم استر آباد شد (رجب 1312 هجری) یک بار قبل هم حاکم استر آباد شده بود که خرج ها برای دولت تراشید و هر چه ترکمان مطیع بود چاپید و غارت کرد. اقلا در آن دو سال یک کرور مخارج جهت دولت فراهم آورد که آن را هم برای چاپیدن ترکمان گرفت. این کار ترکمانیه را به سمت روس راند. او آن قدر از آن سفر مال آورد که اگر 100 سال هم بخورد تمام نمی شود. ص 1215

*...ترکمان ها " با بهره گیری از سستی و عدم تحرک مقامات استر آباد، روستاهای ایرانی را مورد تاخت و تاز قرار می دادند، مردم آنجا را اسیر می کردند و دام هایشان را می بردند. بارها این حملات به یاری وباپشتیبانی حکومت های ایران انجام گرفته بود که با ترکمان ها زبان یکی کرده و بخش معینی از اموال تاراجی را می گرفتند. ص 1226

*خود تراکمه بارها شهادت داده اند که حمله آنها به روستاها با اجازه مقامات ایرانی بوده است. ص 1227

*مبارزه میان قبیله ها، چنان شدتی گرفت که جعفر بای ها، بر آن  شدند تا آتابای ها را یکسره نابود کنند ویا خودشان در این مبارزه به هلاکت برسند. به همین جهت علیه آتابایی ها اعلام جهاد کردند. آتابای ها نیز بر علیه آنها حکم جهاد دادند. آنها آخوندها را برای مشورت فرا خواندند وبه قرآن سوگند یاد کردند که بر دشمنان خود یعنی جعفربای ها رحم نکنند و تا آخرین قطره خون خویش به پیکار ادامه دهند. ملاها قرآن در دست برای آتابای ها افسانه خوانده و آنها را به مبارزه ترغیب می کردند و به آنها اطمینان می دادند که هر آتابای که یک جعفر بای را بکشد کار خیری انجام داده است. واگر خودش کشته شود یکسره به بهشت می رود".

   اما به زودی ملاها متوجه شدند این کار عواقب خوبی ندارد، در نتیجه در پی مصالحه بین دو طرف بر آمدند. ص 1227

*اما روز 18 اکتبر سال 1903 میلادی در شورای خان های جعفربای که در آنجا رؤسای دو فوج ضرغام الملک و مسعود الملک نیز به نمایندگی از سوی حاکم حضور داشتند، ترکمان های با احداث مراکز گمرکی در دشت و با پرداخت خون بهای قزاق های کشته شده و غرامت تعدی هایی که کرده بودند موافقت کردند. اما آنها که نمی خواستند به دست خودشان قدرت حکومت ایران را در دشت مستقر وتقویت کنند، تقاضا کردند که گروه های پاسدار مراکز گمرک، از خود ترکمان ها باشند.

    حاکم استر آباد پیشنهاد کرد که ترکمان ها مبلغ بسیار زیادی برای غرامت بپردازند. یعنی 20 هزار تومان برای استقرار اردوگاه، ماهانه 4 هزار تومان برای هزینه اردوگاه، هدایایی برای تهران و حاکم و 50 هزار تومان برای غرامت خسارت گمرک. ترکمان ها دوباره بر آشفتند و بخشی ازآنها به کوچ به ژرفای دشت و حتی به قلمرو روسیه را آغاز کردند. در برخی آئول ها آشکارا می گفتند:"ما چنین پولی نداریم... اگر حاکم پافشاری کند، به اردوگاه شبیخون خواهیم زد، یا پیروز می شویم و یا اگر شکست بخوریم به قلمرو روسیه می گریزیم". ص 1229

*همچنین فعالیت کمیسریای روس در گنبد کاووس نیز به تحکیم قدرت مقامات ایرانی در منطقه ترکمن نشین یاری کرد". بندرف نوشته بود، بسیاری از  روس هایی که به گرگان می روند، می توانند از ترکمان ها این سخن را بشنوند که:" اگر روس ها در گنبد نبودند، مقامات ایرانی هیچ گاه نمی توانستند پای خود را بدان جا بگذارند. کافی است که کمیسر از اینجا برود و درهمان روز، مقامات حکومت از اینجا بگریزند واگر هم بخواهند بمانند چون گوسفند سرهایشان بریده خواهد شد". ترکمان ها به ناچار به سازمان یافتن مراکز گمرکی و دیگر اقدامات حکومت تن در دادند و می دانستند که کمیسر روس بی آنکه سخنی بگوید از اقدامات آنها پشتیبانی می کند. همگام با تثبیت اوضاع در دشت ترکمن، از برخوردهای مسلحانه هم در میان تراکمه در قلمرو های ایران و روسیه و هم در میان ترکمان ها و غیر ترکمان ها کاهش یافت. مهاجران فارس زبان (ولایت) حتی درون دشت رفتند ودر آنجا روستاهای خود را پدید آوردند.

 بدینسان در پایان سده 19 و آغاز سده 20 میلادی، شاه نفوذ خود را در این منطقه بسیار تحکیم بخشیده وترکمان ها رفته رفته به این اندیشه خو گرفتند که آنها رعایای شاه ایران هستند. ص 1230

*مقامات ایرانی به یاری هر گونه تطمیع می کوشیدند که با نفوذ ترین خان ها، سردارها و شخصیت های گوناگون روحانی ترکمان را به سوی خود بکشند. آنها اینگونه امکان یافتند که در امور داخلی تراکمه مداخله کنند و آتش دشمنی میان گوکلان ها و یموت ها و سایر طوایف را شعله ور کرده همه آنها را ناتوان نمایند. وسرانجام از این رهگذر بود که زمینه اطاعت نهایی تراکمه از حکومت شاه ایران پدید آمد. ص 1231

*عین السلطنه(برادر زاده ناصر الدین شاه) در جمادی الاول سال 1324 هجری از طریق مشهد به "ترکستان" می رود. وی مشاهدات خود را به رشته تحریر در آورده که فرازهایی از آن چنین است:"... روس ها خیلی در بردن اسلحه مخصوصا در این سمت که ترکمانان هستند، ممانعت دارند. بسیار کار خوبی است، این ترکمان همان است که احدی از دست غارت و چپاولش آسوده نبود، اما حالا به یک کارد محتاج شده و همگی کاسب و زارع و صنعت پیشه گشته اند... چون به مرو رسیدیم به سوی دکان فرش فروشی رفتیم که صاحب آن اهل مشهد بود. قالی های ترکمانی اعلی داشت. او می گفت ترکمانان خیلی پولدار شده اند ولی هنوز روس ها خیلی احتیاط از آنها دارند. در اینجا ترکمان سوار و پیاده زیاد دیده می شوند که خیلی درشکه سوار و فرنگی مآب گشته اند...ترکمان ساروق و سالور در اینجا آقا شده اند و سایرین نوکر. فرش های ترکمان ساروق واقعاً در اینجا عالی است و تماشای آن حیرت آور... در سمرقند با یوسف خان تکه ترکمان برخورد کردم، وی اول شخص تکه هاست، حال لباس قزاق روس پوشیده با کلاه سفید ترکمانی به قدر گنبد شاه خدا بنده. روس ها از ترس به اون نشان و حمایل داده اند... درعشق آباد هم فرنگی مآبی ترکمان خوب پیداست. متصل ترکمان است که به هتل ما داخل و خارج می شوند. هر یک از آنها قوری چای و فنجان چای سبز در مقابل دارند". ص 1233

*حکومت محتضر محمد علی شاه هم زمان با چنین معضلات سیاسی و دخالت کشورهای استعماری، با هیجانات افکار عمومی علیه قرارداد 1907 میلادی ورشد تحرکات مشروطه طلبان هم مواجه گردید.

  این وضع سبب نگرانی و وحشت اشراف لشکری و کشوری و درباریان شد، بنابراین تصمیم گرفته شد نوعی حکومت توتالیتر نظامی را سازمان دهند تا با توسل به استبداد و خشونت، جنبش مشروطیت را در نطفه خفه کنند. در این میان از سواران مسلح بعضی از ایلات وقبایل از جمله ترکمانان هم بهره گرفتند... ص 1236

*اما پس از رفتن محمد علی شاه و تصمیمات جدید مشروطه طلبان، اصول و قوانین انتخابات مجلس تغییرات مهمی یافتند. از جمله اقلیت های مختلف و عشایر فرصت یافتند نماینده ای برای خود انتخاب کنند، یکی از این اقلیت ها ترکمانان بودند. از قرار معلوم بعد از این تاریخ، تراکمه ایران برای اولین بار نماینده ای از سوی خود روانه مجلس نمودند. به نوشته عین السلطنه پارلمان مشروطیت در تاریخ ربیع الثانی 1329 هجری دارای دو جناح اکثریت واقلیت بوده که اعتدالیون فارکسیون اکثریت را در دست داشتند، از این بین آدینه محمد خان ترکمان هم که تحصیلاتش را در بخارا به اتمام رسانده بود و در جرگه اکثریت مجلس نام برده شده است. سپس نام برده در ذکر وقایع ماه بعد (شوال  1329) اشاره می کند که :" ...پس از شکست محمد علی شاه از نیروهای دولتی در فیروزکوه ، که به دنبالش به ساری واسترآباد بازگشت، به طور قطع آدینه محمد ترکمان را مقتول نمودند، حال توسط محمد علی شاه یا ترکمانان چاکر او". آدینه محمد خان از جمله کسانی بود که در زمان ورود محمد علی شاه مخلوع به گمیش تپه و خوجه نفس به دیدار او نرفت. وی انسانی بسیار مؤقر، باهوش و تیزبین بود که به قولی زبان فرانسه را در دوره نمایندگی مجلس آموخت. ص 1238

*محمد خان یار علی آدینه جان جعفربای، اولین نماینده تراکمه ایران در مجلس شورای ملی است. عشایر از جمله تراکمه برای اولین بار در زمان مشروطیت و از دوره دوم توانستند نماینده راهی مجلس کنند. ص 1239

*اما برازنده ترین شخصیت مشروطه طلب ترکمان رجب آخوند بود که نام برده به طور علنی با محمد علی شاه و تراکمه طرفدار وی در گمیش تپه به مخالفت برخاست. او در زمان رضا شاه به نمایندگی تراکمه در مجلس نیز انتخاب شد. رجب آخوند به همراه تویجان حاجی، صفر آخوند وعبدالله(پدر عبدالله زاده ها) به طرفداری از مشروطه طلبان نشست هایی هم داشتند. این عبدالله که به عبدالله مجلس معروف شده بود رابط تراکمه مشروطه طلب با مشروطه خواهان استر آباد بود. ص 1254

*روز دوم نوامبر سال 1914 میلادی حکومت شاه(احمد شاه) بی طرفی ایران را اعلام کرد. امام عملیات جنگی در قلمرو این سرزمین هم چنان ادامه یافت. حکام برخی ولایات و سران قبایل و از جمله ترکمان ها دوباره اعلام کردند که آنها حکومت ایران را به رسمیت نمی شناسند. گ. ف چیرکین که در سال 1916 میلادی نزد ترکمان های گرگان رفته بود، نوشت:" تا امروز همه تراکمه کنار رودخانه گورگن(گرگان) در امور داخلی خود از استقلال کامل برخوردارند و پشیزی هم به حکومت ایران نمی پردازند". ص 1262

*...ماه آوریل(1915 م) دولت عثمانی برای قضات بخارا نامه نوشته که در جنگ جهانی شما که اهل شافعی و حنفی (مذهب سنی) هستید باید تعصب داشته از دولت عثمانی حمایت کنید... از آن سوی روس ها از طایفه خیوق(خیوه) و تکه سوار برای جنگ گرفته اند... حالیه ترکمانان هم قسم شده اند، شورش نمایند و می گویند ما نمی توانیم با هم مذهب خود نزاع کنیم". ص 1267

*(ژوئن 1917میلادی، آخرین سال های قاجار)"تراکمه طایفه داز از گرسنگی و فقر که سلف کنجد را می خورند، مجبورند برای دزدی و راهزنی به گرمابدشت (شمال روستای اصفهانکلاته فعلی) در 4 فرسخی خطه شاهرود رفته گروهی را چپاول کنند...طایفه یموت هم بسیار سخت می گذرانند و گوشت اسب و شتر را می خورند. امسال زراعت جو و گندم آنها عمل نیامده...گوگلان ها ناحیه فندرسک، داز ناحیه کتول و جعفربای ها و آتابای ها از کتول (علی آباد فعلی) تا کردمحله(کردکوی فعلی) تمام شهر و روستا ها را به غارت مداوم گرفته اند. به خاطر شدت فقر حتی شب ها به داخل شهر استر آباد هم آمده عمارت دولتی شهر را شکافته اسب و قاطر حاکم را برده اند".  ص 1275

*(ماه مه 1921 میلادی) افزایش مالیات ها و مطالبات توسط کارگزارن استر آباد ، تراکمه را وادار به عصیان و شورش می کند طوری که "شب 14 مه 150 سوار ترکمان بیرون دروازه شهر(دروازه فوجرد) روی حصار آمده و یک ساعت شلیک تفنگ نمودند و می گویند باید دولت نواقل دروازه ( مالیات از کالاهایی که به هنگام خروج از دروازه شهر می گرفتند)را بردارد و گرنه علنا به استرآباد آمده آدم اسیر می بریم . تعدیات اجزاء نواقل باعث فساد و آشوب شده. ترکمان از شهر که یک من ذغال می برد به 10 شاهی(نصف یک ریال)، یک قران نواقل باید جلو دروازه بدهد. به تازگی گمرک در شهر دایر شده و از نفت و مال التجاره آنچه وارد می شود گمرک می گیرند. ص 1275

*عریضه علماء و ریش سفیدان ترکمان، 8 شعبان 1335: به مقام منیع وزارت جلیله داخله دامت تأییداته انشاالله. بعد از تبلیغ مراسم تبریک افتتاح المجلس الشوری الملی المرکزی، عرض دعا گویان و رضا جویان آن است که ما ملت بی چاره تراکمه از جهت نبودن اداره کشوری و لشکری در صحرای تراکمه بسیار زحمات را دچار هستیم، خصوصا تعطیل اداره گمرکی مستحفظین بنادر استر آباد و مازندران برای ما بیچارگان فلک زده آذوقه از قبیل برنج و غیره اجازه نمی دهند که بیاورند. استدعا عاجزانه از مراحم اولیاء امور دولت متبوعه خود می نماییم که باب ارزاق را برای ما هم مفتوح بسازند که معاش ایلات تراکمه خیلی تنگ است. آخر ما هم ایرانی و رعیت ایرانیم. باز هر آینه ما بیچارگان را ایرانی و رعیت ایران بدانید دادرسی حکومت کارکن کافی ایران پرست لازم است. در هر دهی از دهات ولایت لا محاله یک کدخدایی دارند. هفتاد هشتاد هزار خانه تراکمه از طرف دولت علیه یک کدخدا و مباشری هم نیستند. از این قبل از خوف مأمورین روس قادر به یک تلگراف و عرض تظلم به دولت خود نبودیم. الحمدالله و المنه از توجهات اولیاء امور دولت کثره الله تعالی امثالهم الان آسایش فی الجمله را الله تعالی میسر گردانده است. لهذا استدعای عاجزانه از مراحم آقایان ضعفاء پرور می نماییم همین طوری که برای سایر ولایات وقصبات داخله نظمیه و عدلیه و بلدیه و سایر اداره جات دایر است، برای این ایل تراکمه نیز تهیه و فرستاده بشود محض این که مالیه دولت هدر نرود والسلام علی من تبع الهدی. 8 شعبان المعظم 1335

رجب آخوند، امان گلدی آخوند، عثمان آخوند (ویازده مهر دیگر). ک 1934 . ص 1278-1279

*(سرکوب ترکمانان توسط رضا شاه) تراکمه که تا چندی پیش سواران مسلح و آلامان هایشن رعشه بر بدن اهالی استرآباد و خراسان می انداخت، اینک در برابر یک آزمون تاریخی قرار گرفته بودند. همین رضا شاه تا چندی پیش که جنجالی برای استعفای خود از رئیس الوزرایی به راه انداخته و خواهان حکومت جمهوری در ایران شده بود، تراکمه را واداشتند به تلگرافخانه استرآباد بیایند و با مخابره پیامی به پایتخت ، دولت را تهدید کنند که اگر وی(رضا خان) از رئیس الوزرایی استعفا دهد "دولت باید از طایفه ترکمان صرف نظر نموده و در فکر آن باشد که آنان راه شاهرود و خراسان وتهران را مسدود خواهند نمود، واینکه ترکمان هم جمهوریت می خواهد".

   ولی با تثبیت اولیه حکومت رضا شاه،سیاست های عام کلا فرق کرده بود. در ماه مه 1924 میلادی (1301 خورشیدی) حکومت ایران گام های مؤثری برای به اطاعت در آوردن یموت ها و گوکلان ها برداشت... در برابر این سیاست، ترکمانان هم سر به شورش برداشتند طوری که بار دیگر دشمن واحد بسیاری از تیره ها ، طوایف و قبیله ها را به ائتلاف و اتحاد کشاند. پس از مذاکرات طولانی سران، سرکردگان و رؤسای طوایف که در رأس شورش هم بودند، برای آشتی نهایی در آئول (روستای) امچلی ...جلسه مشاوره ای تشکیل دادند...

    در طی همین اجلاس به جد تصمیم گرفته شد نفاق و اختلاف بین جعفربای ها، آتابای ها و گوکلان ها را به کناری بگذراند و دست به مقاومت بزنند که در صورت پیروزی جمهوری مسقل ترکمان (؟) را هم تأسیس کنند. بلافاصله عثمان آخوند هم از طایفه جعفر بای به ریاست آن انتخاب شد... همچنین شرکت کنندگان در اجلاس ارگان ویژه ای به نام شورای ریش سفیدان برای رسیدگی به مهمترین مسایل وابسته به رئیس جمهور تشکیل دادند... و نیز در جلسه مشاوره تصمیم گرفته شد که به زودی کنگره نمایندگان همه طایفه ها و قبیله ها به رهبری عثمان آخوند تشکیل گردد تا در آنجا مسأله مرزهای جمهوری ترکمان مورد بررسی قرار گیرد. در این مدت شایع شد تراکمه قصد تشکیل یک جمهوری به رهبری عثمان آخوند از قره سو تا بجنورد را دارند.

   رضا شاه و اطرافیانشان از این وحدت قبیله ای و اخبار منتشر شده در جهت مقاومت آنان به شدت نگران شدند. بنابراین ابتدا تصمیم گرفتند تا وحدت قبیله های ترکمان را بر هم بزنند. برای این منظور، افسری از سوی حکومت مرکزی نزد عثمان آخوند رفت و پیشنهاد کرد که اگر موافقت میان جعفر بای ها و آتابای ها بر هم بخورد مبلغ کلانی به وی خواهندپرداخت. اما این تلاش منتج به نتیجه نشد...در این مدت عثمان آخوند و دیگر رهبران برای آشتی نهایی جعفربای ها و آتابای ها که در واپسین روزهای ماه ژوئیه در گومیش تپه انجام گرفت، کار بزرگی انجام دادند.

  ...رهبران قیام به خوبی درک می کردند که تنها دلاوری و فداکاری برای پیکار با قوای حکومت کافی نیست و می بایست بر فنون جنگی نیز آگاه بود. برای این منظور، شورشیان یک مدرسه ویژه نظامی تشکیل دادند و از افسران ترک ...دعوت کردند که در آن مدرسه درس بدهند... از طریق افسران ترک، با ترکیه که نماینده جمهوری ترکمان بدان جا فرستاده شده بود نیز ارتباط برقرار بود.

...فرماندهی نظامی ایران در بجنورد جلسه مشاوره نمایندگان طوایف گوکلان را که روحیه آشتی جویانه ای با حکومت ایران داشتند، تشکیل داد. اما دوباره کوشش شد تا آتش نفاق میان برخی طایفه های و قبیله ای ترکمان را برافروزد. فرماندهی نظامی ایران سران آتابای را تطمیع کرد، شاهی خان و دیگر گروگان های ترکمان را که از طایفه های گوکلان بودند، آزاد ساخت و این کار تا اندازه ای گوکلان ها و آتابای ها را آرام کرد و آنها از فرستادن نمایندگان خود به جلسه مشاوره ریش سفیدها که روز دوم سپتامبر سال  1924 تشکیل شده بود، خود داری کردند...این نکته نیز که مناقشه میان جعفربای ها و آتابای ها بر سر پرداخت بهای دام هایی که آتابای ها در ژوئن 1924 ربوده بودند و هنوز حل و فصل نشده بود، به حکومت ایران تا اندازه ای یاری کرد. افزون بر آن حکومت ایرن وعده داد که قبیله های ترکمان را خلع  سلاح نکند و هیچ گونه مقررات تازه ای به دشت نیاورد. این نکته به اندازه ای بسیار اردوگاه شورشیان را سست و هشیاری رهبران آنان را ذایل نمود...به  همین دلیل قوای نظامی دولت چند شکست پیاپی به گروه های مسلح عثمان آخوند وارد کردند. ص 1300-1303

مطالب فيس بوكي

مطالب فیس بوکی خودم

در کل مطلب ارائه شده بوسیله این نویسنده یک پارادوکس اساسی وجود دارد که قبل از بررسی اختیار انسان بایستی بدان پرداخت وآن اینکه:

آیا خداوند خود موجودی مختار است؟ طبق تعریف دینی که گویا نویسنده این مطلب از آن منظر سخن می گوید خداوند عالم مطلق است . علم مطلق خداوند در تضاد با اختیار خداوند قرار می گیرد. در تبیین این مسأله می توان گفت اگر خداوند می داند که چه چیزی از او از ازل تا ابد ساطع می شود بنابر این اختیاری نخواهد داشت چرا که آنچه می داند باید محقق شود. او اختیار نخواهد داشت بر خلاف علم خود عمل کند . وبه عبارت ساده، طبق این تعریف، خداوند مثل یک نوار ضبط شده است که در هر لحظه عملی مشخص از آن صادر می شود . بدین ترتیب، با توجه به اینکه انسان نیز ضمن علم مطلق خداوند است چگونه می تواند مختار باشد. نکته دیگر اینکه آیا می توان حوادث دنیا را به خیر وشر تقسیم کرد چرا که این تقسیم تقسیمی بشری وهیرارکی است وخداوند چه بسا به چنین تقسیم طبقاتی قائل نباشد وهر آنچه هست فقط حوادث است.

نکته مهمتر را نیچه مطرح ساخته است . او با جمله ای کوتاه مسأله اختیار را با چالشی سترگ مواجه می کند و آن اینکه: اگر خداوند به انسان اختیار داده است چرا پس از انتخابش او را عذاب می دهد. قصد نیچه در صورت انتخاب شر توسط است. این جمله به این مهم اشاره دارد که با وجود عنصر عذاب، انسان لا جرم ملزم به اختیار خیر است. بدین سان فهم گزارش شده از طرف ادیان در رابطه با موضوع اختیار با پارادوکس لا ینحلی مواجه است.

*خاک در زبان لانه کرده است.ولی فاکتور های دیگری نیز وجود دارند که یک ملت نمی تواند زبان مادری خود را حفظ کند.خصوصا که جهانی شدن حذف زبان ها وملت ها را اقتضا می کند. هر قدر که ارتباط جهانی بیشتر می شود جهان بسوی یک ملت یک زبان پیش می رود این تقدیر تاریخ است.دنیا وقتی به یک روستا تبدیل شد نمی تواند به چند زبان یا فرهنگ زندگی کند. اینکه این یک زبان چگونه شکل می گیرد ناگزیرفاکتور قدرت را به میان می کشد . آنچه که اکنون هویدا است گویا آمریکا این جهان یک ملت یک زبان را شکل خواهد داد مگر اینکه آینده فاکتور های دیگری را پیش پا اندازد.آنچه می گویم فقط درباره زبان ترکمنی نیست شامل کلیه فرهنگ ها و زبان ها می شود. کلیه زبان ها کنون زیر چکمه های فرهنگ انگلیسی و زبان آن دست وپا می زنند.آنچه که در افق می بینیم نشان از آن دارد که فارسی ترکمنی حتی آلمانی ، فرانسوی و غول های فرهنگی جهان رفتنی هستند و فرهنگ انگلیسی زبان همه را حذف خواهد کرد. چه بسا می شد فرهنگ ها وزبان ها را با هم آمیخت ، ولی گویا این امر نظر به ترکیب نامتقارن و متفاوت فرهنگ ها و زبان ها نشدنی است.

*سخن ژید مصداق بارز تفاوت اندیشه در خود و اندیشه با خود است. دیگراینکه چون شناخت خود ناممکن است- خصوصا که برخی فلاسفه من جمله نیچه این امر با به سخره گرفته اند- بنابراین کوشش در راستای شناخت خود آب در هاون کوبیدن است. اندیشه در خود افق مند نیست و دائما به دور خود میچرخد و در دایره ای بسته گرفتار شده وخسته وملول وبی هیچ نتیجه ای پس می افتد.اندیشه در خود، ذات را به مثابه کوجیتو دکارتی یک جوهر سابژکتیوته ( موضوعی) قرار می دهد واز این روست که در دام دوگانه پنداری سابژکتیو وابژکتیو می افتد. مگر می شود انسان خود را چون یک ابژکتیو در دست گیرد و به آن بپردازد. این همان عدم امکان اندیشه در خود است. چرا که "خود" یک ذات سیال و دائم التغییر است که هیچگاه به جوهری مشخص و متعین تبدیل نمیشود وامکان هر گونه بررسی را از خود سلب میکند.کوتاه سخن، سخن ژید سخنی برخاسته از یک نگاه اگزیستانسیالیستی است که با هر گونه نقص تعبیری محتمل خود ، پیوسته قابل تأمل است.

اندیشه در خود یعنی در مورد خود اندیشیدن و در ذات خود تأمل کردن. اندیشه با خود یعنی همان معنای عموم آن یعنی با خود فکر کردم. هنگام فکر با خود، انسان علاوه بر عینیات یعنی پدیدارها به مسائل اجتماعی و حتی منطق صوری وریاضی که کاملا ذهنی است می پردازد. دراین نوع تفکر انسان به این مطلب نمی پردازد که من کیستم ذاتم چیست وغیره وذلک وبه عبارتی به چیزی غیر از خود می پردازد.

خود کاوی روانکاوانه یک بررسی روانشناختی است که به ناخودآگاه شخص می پردازد تا بر اساس سباق وسیاق حوادثی که بر آن عارض شده است مشکلات رفتاری شخص را معالجه نماید و در صدد کشف حقیقت ذات نیست . خودکاوی اگر مسامحتا آن را بپذیریم با یک ذات مواجه است و تأثیر عوامل بیرونی بر آن را بررسی میکند و ماهیت بررسی انتولوژیک ندارد. درحالی که اندیشه در خود یک نگرش انتولوژیک است وسعی دارد ماهیت ذات انسان را کشف نماید وبه حقیقت وجودی ذات بما هو ذات پی ببرد. خود شناسی عارفانه نیز با مراقبه متفاوت است واساسا متن شما علیه خودشناسی است که اصولا در عرفان مطرح است . مراقبه با خود شناسی متفاوت است چرا که در مراقبه مسأله تلقین به ذات مطرح است که ممکن است تلقین نگرشی خاص چون صبر ، محبت ویا آرامش باشد، بنابراین مراقبه ذات را تغذیه میکند نه آنکه در پی کشف ماهیت ذات باشد مراقبه به مثابه ورزشی است برای ذات مثل ورزش برای عضله؛ورزش در صدد کشف حقیقت عضلات نیسبت.بلکه فقط بر آن اعمال می شود.

مراقبه در دو فرهنگ صوفی و هندی حمال معانی کارکرد های بعضا شبیه ولی متفاوتی است. اگر بر معنایی که شما دریافته اید حمل کنیم به مدیتیشن هندی نزدیک است .اگر به تعریفی که صاحبان این حرفه ارائه می دهند بسنده نکنیم و خود به کنکاش آن بپردازیم ،توجه به خود ، در لحظه زیستن است از طریق تمریناتی چون به نقطه ای نگریستن یا خالی کردن خود از افکار. نکته اینجاست که این خود چیست که باید بدآن توجه نمود. زمانی که من هیچ تعریفی از خود ندارم واین خود آن چنان متغیر و سیال است که از چنگال من می گریزد چگونه میتوانم بدآن توجه کنم. این خود همیشه میل به تغییر دارد.مراقبه در این حالت بدین معنا خواهد بود که این خود را لختی از تغییر بازداری . آن را منجمد کنی (این مثال نظر ژید را پر واضح تر می نماید)، آن را به صورت ثابت در آوری و آن را آنجا معرض دید به مثابه موضوع (ابژه) قراردهی وبه آن نظاره کنی. اساسا چگونه میتوان یک امر ذاتا سیال را متوقف کرد! کل این داستان دیگر بار با این سوال محوری به چالش کشیده می شود و آن اینکه آیا خود چیزی غیر از افکار است، آیا با زدودن افکار چیزی از خود باقی می ماند تا بر آن تمرکز کرد! ایا چیزی به نام خود محوری در ورای افکار وجود دارد بطوری که افکار در ساحت آن رفت وآمد می کنند!

* تلاش نوشته فوق در پرداختن طرحی نو قابل تقدیر است .ولی نکته اینجاست که حتی در تغییر جامعه با عزیمت از منطق و ضروریات عقلی باری دیگر نقض غرض این طرح است. چرا که عفلانیت و ضروریات عقلی که جزو خصوصیات ماهوی انسان است ابتدا به ساکن مفروض قلمداد شده است. اگر هم عقلانیت جزء ماهوی انسان نیست چگونگی ارتباط آن با انسان تبیین نشده است. حتی در همراهی با نگاه اگزیستانسیالیستی نیز ماهیتی برای انسان که معنای جوهر داشته باشد قائل نباشیم ، باز این پرسش باقی است که بدون شناخت چگونه می توان به تغییر پرداخت. تغییر در فیزیک کوانتوم پس از شناخت نسبی ماهیت ابژه فیزیکی محقق شده است. اگر انسان فرد وانسان جمع –جامعه- موضوع شناخت نیست چگونه می تواند موضوع تغییر باشد. در این صورت، اگر این گزاره معکوس شود منطقی تر جلوه می نماید؛ انسان موضوع شناخت نیست بنابر این موضوع تغییر هم نیست. نه اینکه تغییری نیست بلکه تغییر هدفمند وهوشمندی وجود نخواهد داشت. از این رهگذر، مفهوم آزادی انسان از قبل تغییرات نامعین تضمین می شود. با تمام این موارد، این طرح پیشنهادی با اینکه جسورانه است با تأمل ومدد بیشتر می تواند غنی تر و مثمر ثمر تر گردد.

* دوست محترم مرا نه با خىاي قرآن عهدی است نه ادیبان عرب وقعی . اگر بنای تعصب داشتم بندهای دیگر نقدتان را نمی ستودم.گویا نگارنده این متن خود ازفرط تعصب، خشک وتر قرآن را به کام آتش داده است.اینکه مفسران بر چه بودن الجودی اختلاف کرده اند از این رو نیست که مشخص نبوده است بلکه از این روست که چه بسا از شدت وضوح ان در زمان صحابه چیزی به پسینیان منتقل نشده است و بعدها به اختلاف گراییده است خصوصا که برخی مفسران حتی با ظاهر بودن برخی اسماء در قران نظر به گرایش صوفیانه وباطنیه بسیاری از آیات اظهر من الشمس را به مجاز تفسیر کرده اند خصوصا که نگارنده کتاب التحقیق که اینجانب از روی خطای دید نه تعصب به اشتباه ذکر کرده ام چه بسا در این مسیر طی طریق نموده اند. در مقارنه دماوند و استوت نیز استوت در مورد کشتی بکار برده شده است بنابر این آن شخص شخیص ژاپنی خواهد فهمید که کشتی بر قله کوهی که پس از کمی فروکش کردن نمایان شده مستقر شده است نه اینکه کشتی از دامنه کوه صعود نماید. دیگر اینکه منظور در استوت علی جودی : علی جار است و جود مجرور به جار و یائ ضمیر مضاف الیه است مگراینکه شما الجودی را اسم علم بگیرید که در این صورت علی حرف جر و الجودی مضاف الیه خواهد بود. در نقد ترتیب ورود کلمات نیز با اینکه ظاهرا جالب است ولی در موارد بسیاری این ترتیب جهت حفظ تناسب موسیقایی ووزنی جمله تغییر کرده و همراستا با توالی معنایی نمی باشد و مرتب کردن آن به ذهن شنونده سپرده می شود وشنونده خودکار میداند که آسمان می ایستد سپس زمین وهلم جرا. بی شک با توجه به تمام نقد های وارد به قران از حیث مضمون در بسیاری از آیات، ولی از نظر تناسب وزنی و موسیقی درونی بسیار قابل توجه است ونمی توان از آن چشم پوشید.شایسته است از صرف خرده گیری پرهیز کنید تا با توسل به نقد موضوعی وبا استخراج نقاط منفی، خود را از نقاط مثبت هر متنی محروم ننمایید.

*اشاره نیچه در این حکایت به انتخاب طبیعی است. طبیعت بی رحم است، گویا نیچه بر آن است تا این پرسش را به محک گزارد که آیا می توانیم به سان طبیعت عمل کنیم! اگر طبیعت را از این زاویه بنگریم چه بسا طبیعت گرایی بر خلاف ظاهر پر طمطراق امروزینش فاشیزم باشد. این حکایت نظرگاه فاشیزم را من حیث المبدأ قابل تأمل دانسته است. طبیعت گرایی مثبت (متعارف)بنا بر حفظ وصیانت هر موجود صحیح وسقیم دارد ومبتنی بر رویکردی اخلاق مآبانه است. رویکردی فله ای که حافظ گله است. بی تردید نظر به نخبه گرایی نیچه، گرایش طبیعت گرایی منفی ( کسری-حذفی) وی قابل فهم است ونظر به عداوت نیچه با مبانی اخلاق متعارف، گرایش وی به رویکردی غیر اخلاق مآبانه که در طبیعت گرایی حذفی متجلی است نیز قابل درک است. از هر سو که بنگریم این پرسش همچنان مطرح است که معنای کاستن شقاوت و درد در چیست؟! اگر مهر ورزی این است که درد را کاهش دهد آیا هردو گرایش نظر به این حکایت در صدد کاهش درد نیستند؟ اگر با اقتدا به رویکرد مثبت، آن کودک به حیات خود ادامه دهد آیا شقاوت بیشتری متحمل نخواهد شد؟ آیا کشیش رحیم تر است یا طبیعت گرایان مثبت؟ هر دو نیت رحم دارند ولی نتیجه متفاوت است. اگر بتوان به دو رویکرد نمره داد هردو در رحم مشترک اند ولی طبیعت گرایی منفی گرایش به ابقای بهتر دارد، چیزی که طبیعت گرایی مثبت فاقد آن است. بنابراین هر دو از نظر احساسی یکی واز نظر عقلی گرایش منفی حائز نمره بیشتری است. طرحی که میتواند در یک پارلمان سیاسی رأی بیشتری گرد آورد. طرحی که سابقا در سوئد اعمال شد وپس از افشا متوقف گشت. طرحی که امروزه در مورد جنین های حامل بیماری های شقاوت آور هم اکنون در عموم کشورها اعمال میشود. گویا نظر گاه نیچه امروزه به صورت ضمنی پذیرفته شده است. فقط تفاوت در نحوه اجرا است. پیشنهاد اجرایی کشیش برای عاطفه و وجدان ما انسان ها سنگین است، ولی امروزه اجرای این رویکرد با پیشرفت پزشکی در حاشیه ای قابل اغماض اجرا می شود.گویا در آن زمان نیچه با ایراد این حکایت بر آن بوده است که اذعان کند که نظریه صحیح است ولی آیا چنین نحوه اجرایی ممکن است؟ چرا که نظر به پتانسیل های فنی آن زمان ،نحوه اجرایی دیگری به ذهنش خطور نمی کرده است.

*عجیب است، ولی برای من بی نهایت اصل است ونهایت اجزای آن. توضیح اینکه اگر گیتی نهایتی دارد ، آیا بعداز آن چیزی نیست؛ هستنده ای، فراغی؟ تصور گیتی بصورت خطی ویا متعدد الابعاد وبا هر تصوری که هر اندیشه مندی از آن دارد بدون بی نهایت ناممکن است. اگر نهایت گیتی مفهوم است در ورای منتهی الیه گیتی چیزی واقع نیست؟ (چیزاعم از موجود و فراغ که ظرف موجود است). آیا می توان دیواری را در پس گیتی تصور کرد که آنجا پایان هستی است؟ نهایت تعریفی سلبی است ازبی نهایت. تا حدودی شبیه عدم که همین نقش را در برابر وجود دارد.

*حتی مطالعه تاریخ نیز به معنای بازگرداندن وزنده کردن آن دوران نیست. اکنون زبان های باستانی نیز در دانشگاه ها مطالعه می شود ولی این به معنای احیا وبازگرداندن دوباره یا حفظ و نشر آن در سطح جامعه نیست . این مطالعات با اهداف گوناگون به غیر از هدف حفظ زبان انجام می گیرد.هیچ تز افراطی غیر تجربی وندانسته احساسی ومغرورانه ای وجود ندارد آنچه که وجود دارد مفروضات حق به جانب شماست. اگر نگاهی حتی گذرا به تاریخ تکامل زبان انسان فکنیم در می آبیم که زبان در نتیجه دوری ارتباطی بوجودآمده است. نمی توان تصور کرد در جهانی که تبدیل به یک اتاق شده است تعدد زبان باقی بماند. تک زبانی نه نظریه ای ظالمانه بلکه نتیجه طبیعی تکامل زبان از قبل بسی نزدیکی ارتباطات است

*اگر از تردید های که در رفتار و سلوک این منتقد وجود دارد بگذریم وبه تحلیل نوع وساختار نقد وی بپردازیم می توان گفت که وی به ساختار درام فیلم تأکید و تعصب دارد . وی اصراری ندارد که فیلم حاوی پیام باشد. اصرار دارد که فیلم درام درست داشته وچفت و بست مرتب ومنسجیم داشته باشد.بنابر این وی در صدد است به فیلمسازان بفهماند که اول این را بیاموزند گویا معتقد است که این آفت عمومی سینمای ایران است. اگر به نقد وی به فیلم فروشنده بنگرید نقادی های ظریف و مچگیری های وی تحسین هر بیننده فهیمی را بر خواهدانگیخت . ولی وی در عموم نقد های خود وارد مسائل مفهومی و عمقی وچه بسیا فلسفی نمی شود. این از دو منظر قابل بررسی است اول اینکه وی در خود چنین توانمندی را نمی یابد. دوم وصحیحتر اینکه همچنانکه همیشه از نقد هایش می توان فهمید فیلم باید درام داشته باشد شکلش منسجم باشد . مفهوم را نباید به زور بر فیلم چپاند. گویا وی معتقد است داستان اول و آخر سینما است مفهوم و پیام در درجه دوم اهمیت است.این نوع نگرش علاوه بر سینما در ادبیات نیز رایج است و گویا این منتقد نگاه ادبی به سینما دارد.

جمال

انديشه 9

*حقیقت چیزی نیست که باید یافته یا کشف شود، بلکه چیزی است که باید آفریده شود و فرایندی را نامگذاری کند ؛ شناساندن حقیقت نوعی تعیین فعالانه است و نه آگاه شدن از چیزی که به خودی خود قطعی و تعیین شده است.که آن واژه دیگری است برای خواست قدرت . نیچه ،چنین گفت زرتشت ، بخش دوم به ترجمه مسعود انصاری توضیح خودم در فیس بوک: جمله ابتدایی متن که حقیقت یافتنی نیست ساختنی است کل اپیستومولوژی نیچه را در یک جمله خلاصه نموده است. وی با این گفته خود اذعان نموده که کاملا ایده آلیست است.

*tanrindisimdaki bir varlik degil ama yalnizca icimdeki bir dusuncedir/kant Insani anlamak –kaufmann-ceviren:aziz yardimli-idea yayinevi-ikinci basim 1997

*سعادت بزرگ برای انسان این است که خود، مبتکر سعادت خود باشد و این هنگامی است که از چیزی که به سعی و جهد خود به دست آورده لذت می برد. كانت- ىرس هاي فلسفه اخلاق

*بسیاری از فرهنگ‌ها از دل سرزمینی پدیدار می‌شوند که مردمانش در آنجا ساکن‌اند؛ چنان‌که ریشه‌شناسی واژه‌های کالچرو اگری‌کالچر دال بر این مطلب است. اینکه یهودیان هویت خویش را مقدم بر سکونتشان در یک سرزمین کسب کردند، برایشان پیامدهای شگرفی در دوران آوارگی‌ داشته است. هویت یهودیان از هلاخا [شریعت] ریشه گرفته و نه از نقطه‌ای که در زمین بر آن می‌زیند. به همین علت آن‌ها هزار سال است که از تمامی مهاجرت‌هایشان موفق بیرون آمده‌اند. وطنِ یهودیان تورات است و این دقیقاً همان مسئله‌ای است که هایدگر را به خویش مشغول داشته است؛ زندگی یهودیان، که همواره در حال مهاجرت‌اند، مستقیماً این ایده یا اسطوره را زیر سؤال می‌برد که درخت تفکر اصیل فقط در دامان مردمانی ریشه‌ دار بَر می‌دهد. نظر هایدگر و واگنر دربارۀ ملت یکسره در تقابل با جابه‌جایی و مهاجرت یهودیان بود. اگر "وجود" صرفاً در میانۀ مردمانی پدیدار می‌شود که در جایی ریشه گرفته‌اند، معلوم است که بزرگ‌ترین خطر برای «وجود»، آوارگان و مهاجرت‌ کنندگان‌ اند. اما اگر هیچ ارتباط «وجودشناختی»‌ای میان مکان و «وجود» نباشد، چه؟ اگر این تصور پندار و توهمی بیش نباشد، چه؟ چه می‌شود اگر در واقع انسان‌هایی که "به‌لحاظ وجودشناختی یهودی‌اند"، منادیان راستین این حقیقت باشند که ذات حقیقت حرکت است و نه سکون؟ ...لفاظی‌ها و اظهار فضل‌کردن‌های ناسیونالیستی هایدگر صرفاً نشانۀ دیگری است از تمایل بیمارگون غرب از سال ۱۶۰۰ به بعد برای دیدن جهان در قالب مفاهیمی مثل ملت و ندیدن این واقعیت که مرزها اموری گزاف، من‌عندی و بی‌دلیل‌اند. با نگاهی به گسترۀ تاریخ می‌بینیم که در درازنای زمان مکرراً فرهنگ‌ها، ملت‌ها و تمدن‌هایی پدید آمده‌اند. سپس بالیده‌اند و با مهاجرتِ پیوسته یا اختلاط مردمانشان از صحنۀ روزگار محو شده‌اند. به‌موازات این ظهور و زوال‌ها و بر حسب عناصری کم‌وبیش تصادفی، هویت‌هایی نیز پدید آمده و پس از مدتی طولانی یا کوتاه به پایان حیات خویش رسیده‌اند. بر همین مبناست که می‌توان تاریخ را همچون نسخه‌ای از بازی واک اِ مول دانست. اگر آنچه گفتیم، روی در حقیقت داشته باشد، باید بگوییم که آوارگانی که به‌لحاظ وجودشناختی «یهودی»‌اند، توصیف راستین‌تری از «دازاین» به دست می‌دهند تا مردم یک‌جانشین آلمانی.... اکنون زمان آن رسیده است که چشم در چشم واقعیتی بدوزیم که همواره پیشاروی ما بوده است: مرزها توهمی بیش نیستند؛ مردم همواره مهاجرت کرده، می‌کنند و خواهند کرد و چه‌بسا مسیر انقلاب وجودشناختی واقعی از همین راه می‌گذرد؛ یعنی مسیری که عینیت‌بخش آن «یهودیان»اند. (یک هایدگریِ خوب، هرگز نمی‌گوید متأسفم نوشتۀ "الکساندر داف")http://tarjomaan.com/vdce.x8vbjh8zz9bij.html

*کسی که دربارهٔ موضوعی فقط از عقیدهٔ خود خبر دارد، اصلاً از آن موضوع خبر ندارد. جان استوارت میل

*جوانکی شایسته با ریشخند به ما خواهد نگریست اگر از او بپرسیم : ((آیا می خواهی پرهیزکار شوی؟ )) اما دیدگانش برق خواهد زد اگر از او بپرسیم : ((آیا می خواهی نیرومند تر از دوستانت شوی؟))فریدریش نیچه- اراده معطوف به قدرت

*غلام همت آنم که زیر چرخ کبود ز هر چه رنگ تعلق پذیرد آزادست- حافظ

دکارت: انسان باید راهِ خرد را در پیش گیرد و نفسِ خود را مشغولِ کسب دانش و فضیلت‌ها کند.

نیچه: بسیاری از چیزها را نمی‌خواهم بدانم، هرچیزی حدّ و اندازه‌ای دارد. خردمندی بر دانش نیز حد می‌گذارد.

دکارت: کسانی که شناختِ نفس خویش را دشوار می‌دانند به سببِ آن است که هیچگاه ذهن خود را از امورِ محسوس و مادی برتر نمی‌برند و به اندازه‌ای به مادیات و امورِ مربوط به محسوسات و قوه‌ی خیال خو کرده‌اند که هرچه را به وهم ایشان نگنجد، قابل ادراک نمی‌دانند.

نیچه: عجب حرف منحطی! هرچه اندیشه‌ای روحانی‌تر و «غیرِمادی»‌تر باشد، آدمی باید بیشتر حواسِ «مادی» خود را درگیرِ آن کند. ماده را فرا می‌خوانی تا آن را فروکاهی؟ بهره‌کشی از زمین و وفاداری به آسمان؟

دکارت: «اندیشه» چیزی است غیرِمادی که هرچه در آن بخواهم شک کنم، باز هم نمی توانم به این شک کنم که «شک می‌کنم». می‌اندیشم، پس هستم.

نیچه: «اندیشیدن در کار است: پس چیزی هست که می اندیشد»؟ این سرانجامِ کل برهان آوریِ تو است؟ اما این به معنای آن است که باور خویش را به مفهومِ جوهر و ماده ی اصلی همچون امری از پیش «حقیقی» مفروض و مسلّم به شمار آوریم. این نیز حاویِ پیش‌داوریِ اخلاقی است که «علّیّت» را بر صدر می‌نشاند و سپس سخن از اندیشیدن می‌کند. در نهایت حکمی می‌دهد که نخستین یقین خود می‌نامد! درحالی که پیش از آن به علّیّت یقین کرده بود!

دکارت: هرچه را پیشفرض بگیرم و در هرچه شک کنم، این فقره را نمی‌توانم نادیده بگیرم که «شک می‌کنم». چون شک می‌کنم پس فکر دارم، و می‌اندیشم، پس کسی هستم که می‌اندیشم. این اصل که «اندیشه دارم پس وجود دارم» از ترتیبِ قضایای صغری و کبری به دست نیامده بلکه به وجدانْ و بداهتْ دریافته‌ام. زیرا امری بدیهی است و نیاز به استدلال ندارد. کسی نمی‌تواند همزمان در مکان الف و در مکان ب باشد. این را یک کودک نیز در می‌یابد. من تنها از عقل و وجدانم پیروی می‌کنم. هیچ امری بدیهی‌تر از آن نیست که «اندیشه وجود دارد، پس اندیشنده باید باشد». و انکار این اصل دور از خِرَد است. روش من این است که تنها معلومات ساده‌ی بسیط را که صرفاً با وجدانِ خود ادراک کنم و در نظرم بدیهی باشد، مورد قبول قرار دهم.

نیچه: این که «اندیشه» وجود دارد، به ناچار باید کسی هم وجود داشته باشد که «می‌اندیشد» صرفاً بیانی از عادتِ دستور زبانیِ ماست که به هر کرداری، یک کننده‌ی کار می‌افزاید! خلاصه، این نه صرفاً تحقّق و تجسمِ یک امرِ واقع بلکه یک فرضِ اصلیِ منطقی ــ متافیزیکی است. در مسیری که دنبال می‌کنی نه به چیزی مطلقاً قطعی بلکه تنها به واقعیتِ یک باور بسیار نیرومند می رسی. اگر آدمی این گزاره را به «اندیشیدن وجود دارد، پس اندیشه‌ها در کار-اند» فرو کاهد، یک همان‌گوییِ صرف به بار آورده است: دقیقاً آنچه مورد سوال است، «واقعیت اندیشه»، دست نخورده می‌ماند؛ یعنی، در این شکل، «واقعیتِ نمودینِ» اندیشه نمی‌تواند انکار گردد. اما آنچه تو به آن میل داری این است که اندیشه باید یک واقعیتِ فی‌نفسه داشته باشد نه اینکه تنها یک واقعیتِ نمودین باشد و نه یک نشانه.

دکارت: من می‌اندیشم پس هستم. کافی است وجدانِ پاک خود را دنبال کنی تا به این امرِ بدیهی پی ببری.

نیچه: هرکس که وجدان پاکِ خود را دنبال کند می‌داند که حق با او نیست! «بشو آنچه هستی»، وجدانم چنین می‌گوید. هستم، پس می اندیشم.

*"هیچ گاه به خدا ایمان نداشتم "این را می فهمم . ولی این را نه : " هیچ گاه واقعا به او ایمان نداشته ام ." لودویگ ویتگنشتاین / درباره ی اخلاق و دین / ترجمه و تدوین مالک حسینی ،بابک عباسی / انتشارات هرمس /ص 60

*نخیر «ارزش جان انسانها» - اگر اصولا چنین ارزشی وجود خارجی داشته باشد قطعا برابر نیست. نه برای رسانه‌ها. نه برای سیاستمداران. نه برای اقتصاددانان. و نه حتی برای شما که با هیجانی آرمانگرایانه معتقدید که تفاوتی میان مرگ انسانها نیست. برای رسانه‌ها، چیزی به نام «ارزش جان انسان‌ها» در انتخاب اخبارشان اصولا معنای روشنی ندارد. آنچه معنا دارد «ارزش خبری» است. "ارزش خبری" هم اخلاقی نیست، تکنیکی است. برای رسانه‌ها بین یک کشته و ۱۰۰ کشته و ۱۰ هزار کشته، تفاوت جدی وجود دارد. یک کشته، خبر کوتاه است. ۱۰ هزار کشته یعنی اینکه همه چیز تعطیل و فقط همین خبر را پوشش بدهید. به این می‌گویند ارزش خبری "فراوانی". فقط هم تعداد نیست. به وضوح اینکه طرف کجا مرده و چطوری مرده مهم است. وگرنه روزی هزاران نفر می‌میرند. بسیاری کشته می‌شوند. بسیاری بی‌هیچ گناهی قربانی خشونت‌های قومی، مذهبی و سیاسی می‌شوند. هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند خبر همه کشته شدگان را منتشر کند. هر رسانه ای بر اساس «ارزش‌های خبری»، آنها را که به نظرش مهمتر است پوشش می‌دهد. برای رسانه فارسی زبان که مخاطبانش عموما در ایران ساکن هستند، کشته شدن ۱۰ نفر در جزایر سلیمان، مطلقا هم وزن کشته شدن ۱۰ نفر در بغداد نیست. ارزش خبری کشته شدن ۱۰ نفر در بغداد دهها برابر کشته شدن انسانها در جزایر سلیمان است. خبرنگارها به این می‌گویند ارزش خبری "مجاورت". حالا اگر هر روز در بغداد آدم کشته شود، این خبر روز به روز بی‌ارزش‌تر می‌شود. به همین وضوح و سادگی ارزش خبری کشته شدن آدمها کم می‌شود. بی هیچ تعارفی. حالا تئوری هم هست که مخاطب در برابر خبری که هر روز تکرار می‌شود، بی‌حس‌ می‌شود. ولی تئوری است. اثباتش گردن کسی که نظریه‌اش را نوشته. الان ارزش خبر به رگبار بسته شدن شهروندان آمریکایی، نسبت به پنج سال پیش بسیار کمتر شده است. چون حادثه‌ای است که هر ماه تکرار می‌شود. اما اگر یک نفر برود در یک مدرسه لندن و دانش‌آموزان را به رگبار ببندد، دنیای رسانه‌های انگلیسی، زلزله می‌آید. یک ارزش خبری دیگر هم هست که در آموزش خبرنویسی در ایران بهش می‌گویند «شهرت» ولی در واقع مجموعه‌ای است از چند ارزش خبری مختلف. بهرحال فهمش خیلی ساده است. اگر جرج کلونی زبانم لال سرطان بگیرد، این یک خبر مهم و جهانی است. ولی خیلی‌های دیگر سرطان می‌گیرند و آب از آب تکان نمی‌خورد. انگلیسی‌ها به این ارزش خبری می‌گویند «reference to elite persons». درست شبیه به این را برای ملت‌ها هم دارند. یعنی رسما در دنیای رسانه چیزی به اسم elite nations وجود دارد. این ارزش خبری موجب می‌شود تا مجری CNN بگوید رهبران آمریکا، بریتانیا، آلمان، روسیه و ایران به رییس جمهوری فرانسه تسلیت گفتند. در حالی که دهها رهبر جهان تسلیت گفته‌اند. حالا نه اینکه ایرانی‌ها ملت الیتی باشند. در این کانتکست، تسلیت روحانی اهمیت خاص پیدا می‌کند. یا دستکم ایران از ملتهای الیت خاورمیانه محسوب می‌شود. و به دلیل همین ارزش خبری بود که اعتراض ایرانی‌ها به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸، تمام خبرگزاریها و تلویزیونهای مهم جهان را پر کرده بود ولی همان سال، اعتراضهای ملت کوچک و فقیر توگو به نتایج انتخاباتشان اصلا به گوش شما که دارید این متن را می‌خوانید نرسید! بر اساس این ارزش خبری نه تنها میان فرانسه و لبنان تفاوت هست، بلکه بین فرانسه و چک و مجارستان و بلغارستان و رومانی هم تفاوت است. خبرهای یک کشور که بمب اتم دارد، یکی از بزرگترین ارتش‌های جهان را دارد، در شورای امنیت حق وتو دارد و صنعت و اقتصاد پیشرفته دارد، از بسیاری از کشورهای جهان مهمتر است. به همین دلیل است که آمریکایی‌ها آب می‌خورند دنیا با خبر می‌شود. ارزش‌های خبری هم توسط یک سری روزنامه‌نگار بی‌اخلاق سنگدل نوشته نشده. ارزش‌های خبری، فرمول ساده شده‌ای است برای اینکه آنچه برای مخاطب اهمیت دارد به دستش برسد نه آنچه که برای خبرنگار اهمیت دارد. خبر مرگ مادربزرگ عزیز من، از هر خبر دیگری که در عمرم نوشته بودم برایم مهمتر بود. اما منطقا این خبر اهمیت کافی برای انتشار در رادیو فردا را نداشت. به بیان دیگر اگر فکر می‌کنید رسانه‌ها را یک مشت آدم سنگدل قدرت‌پرست اداره می‌کنند که فقط سلامتی جرج کلونی و کشته‌های پاریس و اظهار نظر حسن روحانی برایشان اهمیت خارق‌العاده دارد، بهتر است توی آینه نگاه کنید. چون شما که مخاطبین همین رسانه‌ها هستید، این ارزش‌های خبری را شکل داده‌اید.چون برای شما ارزش جان آدمها یکی نیست./ کیوان حسینی

*هایدگر در ابتدای دهۀ ۳۰ میلادی گمان می‌کرد که آلمانی‌ها نقشی اساسی در این چرخشِ تاریخ دارند، اما بر خلاف تصورِ نازی‌ها نه به علت نژادشان بلکه از آنجا که «فقط آلمان می‌تواند صدای شاعرانۀ تازه‌ای به "وجود" اعطا کند. » آلمانی‌ها و فقط آلمانی‌ها هستند که می‌توانند از طریق فلاسفه‌شان و زبانشان و اشعارشان در برابر نخستین سرآغاز یونانیان بایستند و حرفی برای گفتن داشته باشند. به نظر هایدگر فقط آلمانی‌ها هستند که می‌توانند متافیزیک را از رهگذر ثمرۀ تلخش بچشند و راهی برای بیان شیوۀ جدیدی از تفکر بیایند. با این حال، این امر فقط زمانی میسور است که مردم آلمان، فولک، این وظیفه را به‌سان رسالت سرنوشت‌ساز تاریخی‌شان بر گرده گیرند. هایدگر فولک را بر اساس نژاد تعریف نمی‌کند بلکه به دیدۀ او فولک افرادی‌اند که توانایی بر دوش گرفتن این بار را دارند؛ به عبارت دیگر، «چیستی» مردم در معنای نژادی‌اش مطمح نظر هایدگر نیست بلکه «کیستی» مردم برای او مهم است، مردمانی که می‌پرسند «به‌راستی ما کیستیم؟» و این پرسش محوری و دوران‌ساز حضور خویش را در ذهن و ضمیرشان مدام حاضر می‌کند. فولک خویشتن‌شان را بر حسب پاسخ ناقص و ناشیانۀ بیولوژیکی، یعنی نژاد، یا روایت تاریخی خام‌ و ناپخته‌ای تعریف نمی‌کنند./كريكوري فريد- مترجم: سید علی تقوی نسب-سایت ترجمان http://tarjomaan.com/vdcb.gbzurhbwsiupr.html

*من ابژه تحلیل را از خودِ تحلیل مهم‌تر می‌دانم، نه آنکه اهمیتی معادل برای آن قائل باشم. بر اساس یکی از دلایلی که در علوم شناختی به آن توجه شده است، دانش زمینه‌ای۲ (آشنایی صرف) برای تفکر انتقادی ضرورتی تام دارد. در یکی از آزمایشات شناخته‌شده، محققانِ مطالعه۳ دو گروه از کودکان را مورد بررسی قرار دادند که یکی از آن‌ها توانایی بسیار بالاتری در مطالعه متون انتزاعی داشت (و از هوش کلامی بیشتری در مواردی چون دامنه واژگان و توانایی کاربرد لغات برخوردار بود)؛ اما اطلاعات گروه ضعیف‌تر از بیس‌بال بیشتر بود. زمانی که این دو گروه با متنی درباره بسیبال مورد آزمایش قرار گرفتند، امتیازات مطالعه هر دو یکسان شد. لذا آشنایی با پدیده‌های تاریخی، فرهنگی و سیاسی (که استدلال دیرپای هرش۴ در پروژه ادبیات فرهنگی است) برای تفکر انتقادی اهمیتی حیاتی دارد. در واقع پرسش اصلی آن است که چه چیزی مهم شمرده می‌شود. افرادی که تصور می‌کنند تفکر انتقادی به سادگی از طریق خواندن «مرد دیوانه» نیز مانند مطالعه اثر سترگی چون «بهشت گمشده۵» ایجاد می‌شود و گسترش می‌یابد بسیار ساده‌اندیش هستند. ما به کتاب‌های بزرگ و محصولات فرهنگی سطح بالا نیاز داریم. آثاری برآمده از نبوغ و با اهمیت تاریخی، سیاسی و دینی؛ تولیداتی که در طول زمان همچنان محبوب باقی مانده‌اند، کیفیت زیباشناختی بالایی دارند و طیف وسیعی از تجارب انسانی را در اختیار جوانان قرار می‌دهند. از این جهت هویت، حقانیت سیاسی یا ایدئولوژی نمی‌تواند معیار مناسبی برای انتخاب باشد (و این گفته که همه چیز در نهایت سیاسی است عقیده‌ای جزمی و زیان‌بار است). از این زاویه مارکس نیز به مانند ادموند برک۶ باید مورد توجه قرار گیرند، چنانکه دی دِی۷ بیش از منزنار۸ نیازمند توجه و تفکر است. مارک باوئرلین-گفتگوی دانشجویان، اینترنت را رها کنید. http://tarjomaan.com/vdcf.vdeiw6d01giaw.html

*او (دلوز)تاکید می‌کند که نیستی جز لاینفک هستی است. نیستی ظرفیتِ خلاقِ زندگی انسان است که با آن می‌تواند از آنچه امروز در آن قرار دارد فراتر برود. دلوز امروز به چه کارمان می‌آید؟ http://tarjomaan.com/vdci.vayct1aywbc2t.htmlآدرین پار ترجمۀ: امیر قاجارگر

*رورتی معتقد بود دین «بیشتر به پایانِ گفت‌وگو می‌ماند تا به آغاز استدلال۱۴»چرا من سکولاریست نیستم کایل جونز ترجمۀ: سید احمد http://tarjomaan.com/vdcj.teafuqem8sfzu.html

*رندان تشنه لب را آبی نمی دهد کس گویی ولی شناسان رفتند از این ولایت. حافظ

*چو بشنوی سخن اهل دل مگو که خطاست سخن شناس نه ای جان من خطا اینجاست/حافظ *دلیل رقص سَماع گویند؛مولانا جلال الدين رومي مراقبه اي راپايه گذاري كرد که براي هفتصد سال در ميان جمعي از صوفيان ادامه دارد. این مراقبه نوعي رقص است.كودكان دوست دارند به دور خود بچرخند، هيچكس نپرسيد كه چرا در تمام دنيا ، بدون در نظر گرفتن نژاد و مليت و مذهب ، تمام كودكان عاشق چرخيدن بدور خود هستند. جلال الدين رومي با ديدن اينكه كودكان بدور خود مي چرخند، فكر كرد بايد چيزي وجود داشته باشد كه كودكان احساس مي كنند ؛ ولي نمي توانند بيان كنند و شايد اگاه نباشند كه آن چيست . پس خودش چرخيدن را آزمايش كرد. و شگفت زده بود كه اگر به چرخش ادامه بدهي، لحظه اي فرا خواهد رسيد كه مركز وجودت ايستا و ساكن باقي مي ماند و تمام بدن، ذهن ، مغز و همه چيز در چرخش است. و آن مركز در چرخش نيست، تو هستي مركز گردباد، سماع تقربيا مانند گردباد است، ولي در مركز گردباد نقطه اي را خواهي يافت كه ابداً حركت نمي كند. زماني جلال الدين دريافت كه مي توان آن مركز وجود را كه ثابت است پيدا كرد ، بمدت سي و شش ساعت بي وقفه چرخيد ،جمعيت بزرگي گرد آمده بودند.جمعيت تغيير مي كرد مردم ميرفتند و دوباره باز مي گشتن ، پس از ٣٦ساعت او روي زمين افتاد و مردم خنده اي بلند را شنيدند. جلال الدين بلند شد مي خنديد و گفت: من در اين ٣٦ساعت ذره اي حركت نكردم، اينك من براي جستن خداوند نبايد به مكه بروم ، من او را يافتم . در مركز ثابت خودم :"او آنجاست".

أدونيس او الاثم الهيراقليطي-عادل ضاهر-دار التكوين-الطبعة الاولى 2011

*ما يعنيه هذا لهيدجر هو ان هناك مملكة للعب لا تطالها مبادئ العقل، مملكة هي مجال التفكير شعريا. ان العقل نفسه، يعتقد هيدجر، يقودنا الى حيث لا قرار، لانه يضع مبادئه ذاتها فوق العقل- خارج سلطته. العقل الذي يريد ان يكون ذا سلطة على كل شيء لا سلطة له على نفسه، اذ لو سألنا ما هو السبب او الاساس الذي تقوم عليه مبادئ العقل، لما سمعنا جوابا. لتجنب الارتداد الى ما لا نهاية، تقف عملية اعطاء الاسباب والمسوغات عند العقل نفسه: ان مبدأ السبب الكافي لا سبب كافيا له. ص 106

*...أدونيس، مثله مثل اي كائن من نوعه دائما غير مكتمل المعنى، مادام حيا. الحجر، ما دام موجودا، دائما" مليء تماما بمعنى حجري"، دائما متماه على نحو مطلق مع معنى كونه حجرا، بينما، أدونيس، ما دام حيا، لا يتماهى على نحو مطلق مع معنى كونه أدونيس في اي لحظة من لحظات وجوده. معنى كونه أدونيس هو دائما مشروع غير مكتمل. انه يتوحد بالنقص، اذن، بمعنى انه المسافة_ الفجوة _ التي تفصل بين ما هو في واقعه وبين ما سيكونه. إنه مرحلة انتقالية دائمة، سيروة عبور، مما يفسر لماذا يظل بدون هوية او ماهية ثابتة. هذا تماما ما يدركه ادونيس عن ذاته اذ يصف نفسه قائلا:

انت هذا العبور الذي يتقرى، ويولد في كل معنى:

لن يكون لوجهك وصف

...قصده، اذن ، ان يعيدنا الى الفكرة التي طرحناها سابقا، الا وهي المتعلقة بانه لا يقبض على ذاته مطلقا في حالة من التماهي الذاتي المطلق، اي ان وجوده، بعكس وجود الحجر، لا تستنفده هوية او ماهية محددة سابقة عليه منطقيا، على الاقل. ولذلك ما يتماهي معه في اي لحظة( اي وجهه) ليس شيئا مكتمل المعنى بحيث يمكن وصفه على نحو محدد ونهائي. او ربما الاصح القول، من وجهة نظر ادونيس، انه ما دام حيا، فلا يمكن ان يتماهى مع ذاته.ص 167 و168

*الوجود الانساني، باعتباره نقصاً، هو نزوع دائم نحو الامتلاء. الفرق بين شخص وآخر يكمن في كيفية ملء كل منهما لهذا الفراغ. بعضهم قد يختار تكرار ذاته الواقعية، متوهما انه ذو هوية أو ماهية ثابتة. ولكنه بهذا لا يفعل أكثر من التخلي عن مسئوليته في خلق ذاته، تاركا هذه المسألة للظروف والحالات المستقلة عن اختياراته. ص 171

*"الذات" الأدونيسية، بالمقابل، هي عكس ذلك تماماً، انها، في آن، مصدر للفعل وحقل للفعل. ولذلك ما يقبض عليه أدونيس، استبطانياً، على انه حقيقته الخاصة هو حقيقته الخاصة فقط بمعنى كونه سيرورة صيرورته هو ذاتاً، وليس بمعنى سيرورة صيرورته ذاته، وكأن هناك مفهوما سابقا على وجوده يحدد معنى كونه هذا الشخص أدونيس، أي يحدد هويته الثابتة، وما عليه سوى أن يقطع أشواطاً معينة خلال حياته ليصل الى تجسيد هذا المفهوم القبلي والتماهي مع ذاته. ما يختبره على نحو مباشر في لحظات نادرة من الاستبطان هو انه يختزن في داخله ذواتاً جنينية عديدة تتوقف ولادة اي منها على اختياراته هو. اذن، ما هو معطى له، في الاساس، هو كونه مصدرا لاينضب للفعل وطاقة "على التحول التقمص لا آخر لها". ص 185

*صرت أنا المرآة:

عكست كل شيء(ك ت ه، 15)

هنا نجد أدونيس يشير الى ذاته بنفس الللغة التي استعملها لايبنتس للاشارة الى موناداته. الموناد صورة مصغرة للكون، ولكن ما هو مهم، من وجهة نظر لايبنتس، أنه "تعكس" الكون من " داخل"، لا من " خارج"، أي من وجهة نظرها الخاصة، ووفق شروطها الخاصة، بحيث لا تكون صورة الكون المصغرة فيها حاصل نتائج موضوعية خلفتها مؤثرات العالم الخارجي فيها. فالموناد، بحكم كونها ذاتية الانغلاق على نحو تام، لا تخضع لأي مؤثرات خارجية أو لأي شروط مستقلة عنها. ص 190

*الأرثوذكسية الكيركيغوردية تنتهي بالفيلسوف الى معاناة حالة توتر دينامية تمنعه من قبول اي شيء كحقيقة نهائية مسلم بها، لأنه هو ذاته ليس شيئاً يتناهى. إنه يجد نفسه دائما في حالة وجودية من النزوع نحو ما هو أكثر وضوحا وتميزا وقيمة، تائقاً دائماً إلى وجود أعلى، كما يؤكد نيتشه. ص 192

*المعرفة الموضوعية تراكمية، بحكم طبيعتها، ولا تقوم على تعليق المعرفة السابقة أو تجاهلها. ص 196

*يسكن مكاناً غير منظور: الحرية (م ص ج، 213)

من اللافت للنظر هنا وصفه الحرية، مجازياً، بأنها مكان سكنه. هذا الوصف ذو مغزى فلسفي مهم. إنه يتضمن فيما يتضمن أن الحرية ليست مجرد صفة له أو لاختياراته وأفعاله، ليست مجرد محمول يُحمل عليه. بمعنى آخر، أن نقول إن أدونيس كائن حر ليس كقولنا، مثلاً، إنه قصير القامة أو إنه من مواليد 1930 أو إنه شاعر أو غير ذلك مما يمكن إسناده من صفات إليه. أن نقول إنه حر هو، بالأحرى، أن نقول إن الحرية بنية أنطولوجية جوهرية لوجوده بصفته فردا؛ إنها مكون ماهوي لذاته. ولذلك الأصح القول ليس إنه كائن حر، لأن الصورة الحملية للعبارة الأخيرة تولد التباساً في المعنى، بل إنه وجود- في- الحرية. الحرية، إذن، مكان سكنه بمعنى أن الحرية هي الحيز الذي يشغله في الفضاء الأنطولوجي بصفته وجوداً ذاتياً. أن يوجد "خارج" الحرية هو أن يلغي ذاتيته.

إن هذا يؤكد أيضا في وصفه الحرية بأنها "مكان غير منظور". على هذا النحو، في السياق الحالي، هو على الأرجح للدلالة على كون الحرية مكوناً ماهوياً له بصفته وجوداً ذاتياً. وجوده- في- الحرية، بمعنى آخر، هو وجوده خارج عالم الظواهر المرئية( وجوده في مكان " غير منظور"). ص 200-201

*الوعي بالضرورة يتخذ موضوعاً له، أي أنه لا يوجد بصفته مجرد وعي، بل بصفته وعياً لشيء ما، ذهني أو لا ذهني، لا أهمية لذلك. الوعي، إذن، يتجاوز ذاته باستمرار بحكم ماهيته. السلبية المتعالية للوعي تكمن، إذن، في قصديته. وإذا أخذنا في الاعتبار الآن ربط أدونيس للحرية بالسلبية المتعالية للوعي، إذن يبتع فورا انه لا حرية في غياب القصدية. القصدية هي نافذة الشخص الانساني على ما يقع خارج الوعي، على ما ليس وعياً، ولا تتخذ دائماً مما هو واقعي موضوعاً لها. ولذلك هي أيضاً نافذته على ما ليس بعد، على عالم الامكان، مما يجعلها خطوته الأولى إلى خارج ما هو كائن وواقعي. وفي هذا تماماً تكمن سلبيتها وعلاقتها المفهومية بالحرية. إذن، أن يجعل أدونيس القصدية من مكونات ماهيته هو أن يتماهى مع حريته، مع كونه، ذاتياً، سلبية متعالية، وعياً يتجاوز ذاته باستمرار. ص 203

*ثمة ماهيات أو هويات موجودة فيه وجوداً امكانياً، ولا يمكنه، مثلما لا يمكن لأحد سواه، أن يعرف مسبقا ما الذي سيشكل في المستقبل موضوع اختياره من بينها. ولذلك يرى أدونيس إلى نفسه حشدا من الذوات( حشداً " من الأجساد"، بحسب تعبيره) الممكنة التي لا يمكنه أن يضمن مسبقاً مع أيهما سيتماهى:

جسدي حشد من أجسادٍ تتزاحمُ، أصغي

هذا ورقٌ هذا أرقٌ هذا يهبط ذلك يعلو

الوقت خيوطٌ

والغزل كرمية نرد( أ ش، 2، 415)

الاختيار الحر مغامرة، أو الاصح القول مقامرة، إذ لا شيء يضمن نتائجه، مثلما لا شيء يضمن نتيجة رمية النرد. الاحتمال هو ما يتحكم به، لا الحتمي السببي أو العقلي. وهذا يوضحه أدونيس أكثر في قوله:

تتشرد في ألفاظٍ، لا سببُ

إلا ريحٌ تأتي وتروح وإلا موج يضطربُ

هل تعرف كيف يقيم وكيف يسافر فيك اللهبُ

كيف يكون الأحمر لجاً والأخضرُ موجاً؟

لك وجه الليل دليلٌ

ولوجهك هذا السرَُّ، وهذا السيرُ، وهذا التعبُ(أ ش، 2، 415، 416).

وهو اذ يدرك هذا عن طبيعة الاختيار الحر، يحضنا قائلاً:

لنسر حيث لا شيء إلا الطريق وإلا الرهان( أ ش، 1، 574).

أي حيث لا ضمانات كافية، حيث تتوحد سيرورة الاختيار بالمقامرة فتكون كل خطوة نخطوها إيغالاً في المجهول.

إن تشبيه الفعل الحر برمية نرد أو بالمراهنة يفسر لنا بصورة أقوى لماذا يفصل أدونيس بين الحرية والمعرفة الموضوعية. فتشبيه كهذا يتضمن فيما يتضمن، كما رأينا، فهمه للحرية بمعنى ضد-سببي. إذن، الفعل الحر، وإن كان لا يعقل إنكار وجود أي شروط ضرورية له، إلا أن كونه فعلاً حراً يكمن، في المقام الأول، في غياب اي شروط كافية له. كيف يمكن، إذن، في هذه الحالة أن تؤدي المعرفة الموضوعية اي دور في سيرورة الاختيار؟ أن يعرف واحدنا موضوعيا قبل قيامه باختيار ما، ما هي الشروط المحيطة باختياره، و ما هي الشروط السابقة، على اختياره، وما هي النتائج المتوقعة لقيامه باختيار معين، بدل اي اختيار آخر متاح له في الوضع المعطى، أن يعرف كل هذا لا يقربه قيد أنملة من تزويده بسبب كاف للاختيار. فما دام لا وجود لسبب كاف للاختيار الحر، إذن ما يتبع باالضرورة المنطقية هو أنه لا يمكن لأي معرفة موضوعية أن تزوده بما لا وجود له، أي بسبب كاف لاختياره. هنا يتضح لماذا يصبح اللجوء إلى المعرفة الموضوعية من معوقات ممارسة الشخص لحريته، لانه اذ يوهم الشخص بأن معرفة كهذه ستزوده بسبب كاف للفعل، بالاضافة إلى كونه يجعل الشخص يتخلى عن مسؤوليته في اتخاذ القرار المطلوب، يجرد ممارسته للحرية من عفويتها. ص 206-207

*أن يعطي الشخص معنى لأفعاله الحاضة هو أن يمتلك فهما روائياً لحياته، وليس معرفة موضوعية لها. إنه فهم لما صاره لا يمكن ان يكون معطى له إلا في شكل قصة. وفيما هو يسقط حياته في اتجاه المستقبل، سواء، كان يُبقي على اتجاهها الحالي أو يعطيها اتجاها جديداً، فإنه بذلك لا يفعل أكثر من اسقاط قصة حياته المقبلة أي اسقاط ميل لكل حياته الآتية، وليس فقط حالة لمستقبل عابر. إحساسه بأن لحياته اتجاهاً يأخذ به نحو ما ليس هو بعد هو ما يجعل حياته نوعاً من البحثquest. ص 208

* يجد هيدجر أن التوجه نحو الواحد كامن في البنية الأنطولوجية الاساسية للانسان: إنه دالة لل"وجود"- مع (Mitsein) الوجود –في- العالم، من حيث كونه بنية أنطولوجية جوهرية للفرد، هو، قبل كل شيء آخر، وجود- مع- الآخرين(Mit Dasein). وهذا تماماً ما يفسر، في اعتقاد هيدجر، لماذا التبعية هي علامة مميزة للذات. إنه يفسر، بمعنى آخر، لماذا الفرد، من حيث هو وجود- مع الآخرين، لا يملك ذاته؛ إنها ممتلكة من قبل الآخرين.

تحليل هيدجر لل" وجود-مع" يعطينا، إذن المفتاح لفتح فكرة الواحد أو ال"هم". الوجود- مع يصف متوسطية(averageness) الدازاين بصفته وجوداً مندمجاً في الواحد أو ال"هم". إنه يصف الحالة التي تكون فيها كينونة الفرد مسلوبة من قبل الآخرين، أي التي يكون فيه كل واحد هو الآخر ولا أحد هو ذاته. يومية everydaynessالوجود في العالم لا تعود لها علامة مميزة، في هذه الحالة، أبرز من تلك العلامة الكامنة في الاستلاب، حيث مصدر الاستلاب هو سيطرة الآخر. هنا يتحول الانسان الى انسان- جمهور، إلى ذات فقدت طابعها الخاص وصارت ذاتاً عامة(public self). مصير الدازين، في هذه الحالة، هو الوقوع في فخ المتوسطية والتسطيح(leveling)، حيث الواحد، على الرغم من طابعه اللاشخصي، يمارس طغيانه على الفرد. الواحد يحكم غفلياً(by anonymity)، لأن کل واحد هو مثل کل آخر. إنه ليس ذاتاً محددة، ومع ذلك هو الحامل الحقيقي الذي تُحمل عليه الحياة اليومية.

الواحد يمثل، اذن، الحالة التي تكون فيها الأنا هي "الآخر المعمم"، ولذلك هي حالة تمثل الامتثالية في أسوأ صورها. "الآخر المعمم" الذي لا يسمى هو صوت الخارج المذوَّت في كل واحد، دون أن يكون صوتاً لاحد محدد. كل ينطق بصوت هو صوت الآخر اللاشخصي ولا أحد ينطق بصوته. ولذلك يمثل الوجود- مع، بالنسبة لهيدجر، حالة لاغتراب الانسان عن ذاته(selbstfremdung)، حالة من "السقوط" ينفصل فيها عن وجوده الحق. هذه الحالة ليست عابرة في حياة الفرد، لأن الفرد هو، ماهوياً، وجود- مع. ص 209-210

*مشكلة وجود الآخرalter(الموضوع الاجتماعي)، لايمكن ان تنفصل، كما يلاحظ سارتر، عن مشكلة وجود الذات. فالذات، في وعيها الخاص لوجودها، لا تعامل نفسها كموضوع؛ إنها تصبح موضوعا فقط من وجهة نظر الآخر. ص 213

*لا يبدو، إذن، أن المسألة الاساسية لأدونيس هي، كما كانت لهيدجر، مسألة أنطولوجية خالصة نابعة من كون الوجود- مع ينتهي بالانسان لا محالة الى حال "السقوط" الذي اعتبره هيدجر محتوماً: كيف يتجنب حاجز ال"هم" بينه و بين ذاته. فالعالم الذي يعيش فيه أدونيس لم يفته التفنن في ابتكار الوسائل ذات القدرة الهائلة على التجريد. الانسان في عالمه يشيأ ويعمم في عملية موازاة أو تسطيح تحيله ليس فقط الى قطاع واسع من قطاعات حيواته المثقلة بالالحاحات الخارجية، بل أيضا الى مركز بسيط لتلقي النتائج الموضوعية. الانسان لا يعترف به وجودا- في- الحرية، بل لا يعترف به سوى من خلال شيء مجرد يتماهى معه، أي من خلال كونه، مثلا، قومياً او ناصرياً او بعثياً او سنياً او كاثوليكياً. انه وجود- في الامة او وجود- في- الحزب او وجود – في- الطائفة. وبعد اكتساح قيم الثقافة الاستهلاكية عالمه بكل قوتها، بلغ التجريد اقصاه، اذ تحول الانسان الى مجرد مستهلك. في ظل عوامل التجريد هذه، يُسلب الانسان حضوره الذاتي، يموت الانسان- الفرد ليحل محله الانسان- النوع. إننا في هذا العالم- لنستعر قول فاليري" مسجونون خارج ذواتنا".

من هنا نفهم انشقاق أدونيس عن محيطه، معنى انغلاقيته المونادية. إن أدونيس يرد على عوامل التجريد والتشيء اللاشخصية في محيطه عن طريق التحصن في الداخل. إنه يرفض أن يكون مسجونا خارج ذاته، ويأبى ان يكون مجرد مركز لتقلي النتائج الموضوعية، ويتمرد على كل ما من شأنه أن يجرد وجوده من عينيته. التموند(التحصن في الداخل) هو الوسيلة لاستعادته ذاته (لانقاذها من براثن التجريد) ولاتقان فن الحفاظ على وجوده الذاتي. هذا ما نفهمه من قول له استشهدنا به سابقا، الا وهو: " وسأبقى؛ فأنا مسيج بنفسي". ولذلك لا نحتاج هنا الى كبير عناء لنعرف الى اين استدار عندما اعلمنا، قائلا:

عرف الآخرين

فرمى صخره فوقم واستدار(أ م د، 37)

إنه، لا شك، استدار الى عالمه الداخلي استادرة انطوائية بغية سبر اغواره لعله بذلك ينتهى الى أن يتعلم ما معنى أن يكون ذاتا أو أن يصبح ذاتياً . من الطبيعي، إذن، أن يؤكد أدونيس، على نحو مفارق، " في البعد عن الناس أنس" (ك ت ه، 190) و ان يخاطب الآخرين بقوله: " لا شيء يجمع بيننا- وكل شيء يفصلنا" (أ م د، 137) و ان يقيم الحواجز، على كل المستويات، بينه وبين عالم ال"هم"... ص 215-216

*لا مهرب للفيناس من الوصول الى هذه النتيجة، أي الشرط الذي لا غنى عنه لظهور الذات. باختصار، ما دام الانا جوهريا هو وجود-للآخر، إذن المسئولية، لا الحرية، هي المكون الاساسي للوجود الذاتي. ص 227

*الوعي، بحكم طبيعته، يمتد الى خارج ذاته. ان ميزته الجوهرية، كما يذكرنا الفينومينولوجيون، هي القصدية. فالوعي بالضرورة هو وعي لموضوع ما. إن قصدية الوعي هي في أساس عدم محايثته لذاته. ص 228

*المنهج الفينومينولوجي يدعونا ألى فهمverstehenالعالم لا إلى معرفته wissen، وهو بذلك يعود بنا الى التقليد الرومانطيقي في الفلسفة، إلى شلنج، وهردر، ودلتاي، دون أن يعني ذلك أكثر من كونه يرفض، مع الرومانطيقي، اخضاع الوجود الانساني لمقولات مجردة. الفهم هو المطلوب لا المعرفة، لأن الاخيرة، بمعناها العلمي الموضوعي، تخضع لمقولات ومعايير سابقة على التجربة، بينما الفهم، بمعناه الفينومينولوجي والرومانطيقي ايضا، لا يخضع لاي شروط سابقة. ص 234

*ولذلك صارت هذه العودة سمة مميؤز لما يسميه نايت" الادب باعتباره فلسفه" ، اي ادب الفينومينولوجيين من أمثال سارتر و جيد وسواهما. فالأدب، بعامة، ليس وسيلة الى المعرفة بمعناها العلمي او العادي، ليس اداة للتفسير بل للوصف. ولكن الوصف هنا لا يفهم بمعناه المألوف: انه يشكل طريقة جديدة للنظر الى الاشياء لا تخضع سوى للشروط التي تنشأ في سيرورة اختبارنا المباشر لها. ولذلك فهو ينطوي على رؤية الاشياء كما تتكشف لهنا من داخلها. من هنا فإن هذه الرؤية، غير ممكنة إلا بعد قيامنا بعملية رد فينومينولوجي تتيح للظاهرة ان تتعرى من شيئيتها- من كثافتها التجريبية وعلائقها السببية، بل من كل سماتها الجائزة وما أضفي عليه من خارجها من جراء اخضاع الادراك لمقتضيات الموقف الطبيعي. الرد الفينومينولوجي يشارك التحليل الديكارتي الكثير من سماته، ولكنه يتجاوزه من حيث كونه لا يقف عند الذات التجريبية التي انتهى اليها ديكارت، بل يخضع الاخيرة ايضا لعملية الرد الفينومينولوجي بغية الوصول الى ذات متعالية. ص 234- 235

*في ظل النظرة الماضوية التي تسيطر على عالمه، الانسان مصنوع بالتاريخ وليس صانع التاريخ. الزمن هو القالب والانسان هو الصلصال الذي يتقولب بهذا الغالب. ولكن العكس هو ما ينبغي أن يكون: جهود الانسان هي التي ينبغي ان تقولب الزمن. ولذلك يريد ادونيس"ان يكون للزمن وجه الصلصال"(م ص ج، 50) ص 239

*...أن الشرط الاساسي لعدم عرقلة حركة التاريخ هو ان نتوقف عن ان نكون اسرى التاريخ. ص 241

*فالتحرر من التاريخ هو، في المقام الاول، تحرر من النظرة السلطوية الى ماضي عالمه الثقافي وليس تحررا من التاريخ بما هو تاريخ. إنه إذن ، بمثابة ادراك الشاعر انه ليس للماضي سلطة عليه وان خروجه على هذه السلطة المزعومة ليس اثما باي معنى من المعاني. ولكن حيث لا تطبيق لمفهوم الشعور بالاثم لا تطبيق لمفهوم التوبة. من هنا يتضع كيف يصبح التحرر من سلطة الماضي صنو التحرر من التوبة. ص 250

*المسألة الاساسية هي عدم توحيد الحقيقة بشيء آخر وراء ذاتها. اذا كنت تصر على معرفة هوية الحقيقة، تجد ان الحقيقة هي ما تختبره على انه حقيقة. الحقيقة هي كما تراها وتسمعها وتشمها وتحياها فينومينولوجيا.

ان ترى هذا يعني ان تصير انساناً بدون موقف. اقصد ان تخرج من اطار الفكر الى العالم، ان تذهب الى ما وراء اللغة- الى الاشياء ذاتها. هذا يعني ان تتوقف بان تكون فريسة ما يسميه هوسرل ب" الموقف الطبيعي" بكل مجرداته الفكرية- النظرية وبكل مفهوماته المتجوهرة. كذلك فهو يعني ألا تكون أي شيء غير ذاتك " الفارغة والنظيفة".... عصرنا ليس عصر الانسان الحر، الانسان القابض على مصيره وتاريخه والمتجاوز لعوامل التشييء. إنه عصر" الخضوع والسراب" (أ م د، 42) حيث التاريخ يسود لا الانسان، حيث المباديء تسود لا الانسان، حيث كل شيء يسود إلا الانسان. ص 253-254

*فعندما يصل واحدنا الى ان يحيا، كأدونيس، من ذاته وبذاته، لا يبقى ثمة شيء آخر ذو أهمية: لا الملك، لا النظم، لا المؤسسات، لا التقاليد، لا الفكرة، لا المعتقد. إن الناس يتعلقون بممتلكاتهم بسبب أنهم لا يحيون مع ذواتهم وبذواتهم. إنهم يستبدلون ممتلكاتهم بحياتهم، وانتزاع هذه الممتكلات منهم يعني لهم انتزاع حياتهم. وهذا يصح ايضا على معتقداتهم، واديانهم، وآلهتهم، ونظمهم. إن هذا منتهى الواقعية لهم. ص 265

* أن تعي ذاتك بصفتك شيئا مفردا ومميزاً، شأن أدونيس، لا تكون في الواقع قد حصلت على شيء. إنك فقط تكون قد تخليت عن كل ما ليس أنت. إنك تكون قد انطلقت من وضع كنت فيه خارج حيزك الذاتي إلى وضع صرت فيه داخل هذا الحيز، أي صرت فيه ذاتك. فأنت هنا، في أقصى تماهيك مع ذاتك أو تذوتك، من خلال فعل التخطي، تدرك أنك لم تصل الى هذا الوضع الذاتي الخالص إلا عن طريق قطعك كل الوشائج التي ربطتك بعالم ال"هم". فكلما ازددت التصاقاً بذاتك، ازددت احساساً بالهوة التي تفصلك عن عالم ليس من صنعك. إنك الآن ذاتك "الفارغة والنظيفة" تواجه عالماً فارغا ايضا. إنك بحق" أمير الفراغ". ص 269

*الزائل أجمل ما يملكه الأبدي(أ ش، 3، 559).

ما هو مهم في الأبدي ليس أبديته، بل كونه حركة وكونه، بالتالي، يتجلى بالضرورة في غير ما هو أبدي، أي في الزائل. ولكن علاقة الأبدي بالزائل ليست كعلاقة الجوهر الاسبينوزي، مثلا، بعوارضه، لأن الأبدي، من منظور أدونيس، ليس الأساس الانطولوجي الثابت للزائل، كما هي الطبيعة الطابعة، في نظر اسبينوزا، الاساس الانطولوجي الثابت للطبيعة المطبوعة. الابدي هو الصيرورة الخالدة بالذات وليس أساسه الانطولوجي. الابدي هو الزوال مؤبدا. ص 272

*... كون الانسان هو مولد أو خالق المعنى يجعل السؤال حول معنى اي شيء غير قابل ، نظريا، لاي اجابة نهائية وحاسمة، ليس الانسان أبدا في وضع يسمح له بأن يقول ان المعني الحقيقي والجوهري لهذا الشيء او ذاك هو كذا وكذا، و كأن هناك معنى جاهزاً كامناً في الشيء في ذاته ينتظر من يكتشفه، المعنى لا يتقرر باستقلال عن الانسان، من هنا نفهم قول أدونيس:" أنا سماء وأتكلم لغة الارض"(م ص ج، 89)... ص 278

*" لغة الأرض" هي لغة الانسان النيتشوي ايضا، مع فارق أن ارادة الخلق هي التي تحتل لدى الانسان الادونيسي المكان الذي تحتله ارادة القوة لدى الانسان النيتشوي. ص 278

*الخروج من النفس هو، إذن، تعبير عن ارادة الكشف لا ارداة الخلق. ص 280

*العودة الى الاشياء ذاته، أو كما هي في بساطتها الاصلية، تستوجب الصمت(تعليق اللغة) وفقط الاصغاء. الكلام على الاشياء يحمل معه شتى الافكار المسبقة التي تراكمت في عقولنا حول الاشياء خلال تاريخ طويل. العالم، كما هو معطى لنا من خلال اللغة، ليس معطى لنا بصفته شيئا جاهزاً. اللغة المشحونة بالدلالات الأنطولوجية او، كما عبر وولتر بنيامين، اللغة مليئة بالطاقة الانطولوجية. إن الخريطة الانطولوجية للعالم، كما هو معطى لنا من خلال اللغة، ممثلة بشيء كمقولات أرسطو أو مقولات الفاهمة الكنطية أو باي تصورات و أفكار مسبقة نحملها في أذهاننا عن عالم الاشياء، هي حجاب يحجب عنا الاشياء في ذاتها. ولذلك من يبتغي العودة الى الأشياء في صفائها وبساطتها الاصليين عليه خلع هذا الحجاب وجعل شعاره الاساسي الشعار الآتي:

ليست الأرض لكي تفهمها، بل لكي تتآخى معها

( أ ش، 3، 4، 5)

الارض تمثل هنا عالم الاشياء في صفائها وبساطتها الاصليين. والأرض، بهذا المعنى، ليست موضوعا للفهم، أي للفهم العلمي أول الفلسفي أو أي نوع آخر من أنواع الفهم العقلي، بل ليست موضوعا على الاطلاق، إن العلاقة الوحيدة الممكنة معها هي أشبه شيء بعلاقة الأنا- الأنت-I thou البوبرية( نسبة إلى مارتن بوبر)، العالم، في اطار هذه العلاقة، مجردا من كثافته الموضوعية، لا يمكن سوى اجراء حوار صامت ومباشر معه خارج حدود اللغة رمة. ص 281-282

*الوجود الانساني يتميز بالتعالي، بهذا المعنى، فقط من حيث كون الانسان يوجد خارج ذاته. التعالي هنا هو ربيب قصدية الوعي. فلأن الوعي، كما رأينا في فصل سابق، هو بالضرورة وعي لشيء ما فإنه، لهذا السبب بالذات، يدفع بالذات خارج ذاتها. ص 288

* هكذا أتحول فيك الى نفس يهبط من فم السماء

وينفخ في فرج الأرض

هكذا أحضنك وأقول- من جديد

أنت الجسد الذي يسمى الغد

وعلى هذا الجسد يُرمى نرد التاريخ(أ ش 3، 515)

يؤكد أدونيس هنا على الترابط بين الخلق والتعالي واللغة. عنصر التعالي فيه منوط بالطاقة اللغوية الكامنة فيه، والخالق فيه هو ليد تعاليه، مما يوضح لماذا يتحول من خلال اللغة الى " نفس يهبط من فم السماء/وينفخ في فرج الأرض". التعالي بصفته من مكونات الذاتية هو، كما راينا، سمة جوهرية للوعي باعتباره نزوعاً نافياً، باعتباره سلبية خالصة. ولكن لايمكن فهم هذا النزوع خارج اطار القدرة على تصور الاشياء على غير ما هي. لا يمكن أن اقول "لا" لوجودي الواقعي بدون امتلاكي القدرة على تصور هذا الوجود على غير ما هو. هذه القدرة على التصور غير متاحة لكائنات غير لاغية. من هنا ارتباط التعالي الذاتي باللغة. والخلق، بدوره، يعيش في رحم التعالي. أن تخلق هو أن تبدأ بقول "لا" لما هو موجود وأن تبدأ، بالتالي، بخلق صورة أو معنى جديد له. ولذلك تصبح اللغة " الجسد الذي يسمى الغد" لأن التعالي الخلاق هو بالضروة حركة في اتجاه ما سيأتي. إنه حركة في اتجاه ما سيأتي. إنه حركة في اتجاه الصورة أو المعنى الجديد الذي يعيش في رحم (جسد) اللغة.

ولكن هذا " الجسد الذي يسمى الغد" هو ايضاً الجسد الذي"يرمي عليه نرد التاريخ". لتوضيح الفكرة الأخيرة، فلنلاحظ أولا، أن ارادة الخلق لا تتجسد في توق لاكتشاف وقائع جديدة في العالم بقدر ما تتجسد في توق لتأسيس فهم جديد له وتأسيس علاقات جديدة فيه عن طريق اعادة ترتيب العناصر المكونة للغة، اي عن طريق إعادة رسم الخريطة السيمانطيقية للغة. ولكن الحرية شرط اساسي لإعادة اسم هذه الخريطة السيمانطيقية، وهي لذلك، في اساس اي افعال واختيارات تتجلى ارادة الخلق فيها. إرادة الخلق، اذن، تستوجب اعادة النظر في طبيعة اللغة ذاتها. بصورة أكثر تحديدا انها تستوجب النظر الى اللغة على انها مادة طيعة في يد الخلاق (الفنان او سواه) وليست نظاما مغلقا من الاشارات لا يمكن الخروج منه من هنا نفهم كيف يمكن للغة أن تتحول على يد الخلاق الى مولّد لفهم جديد للعالم يتجاوز الفهم القديم بكل شروطه ومستلزماته ونتائجه، فيصح عليها وصف الشارع بأنها "الجسد الذي يسمى الغد". ولكن ما دامت الحرية، كما رأينا، في أساس الافعال والاختيارات التي تتجلى فيها إرادة الخلق، إذن هي أيضاً شرط لا غنى عنه للنظر إلى الاشياء نظرة جديدة من جراء وضعها في سياق العلاقات الجديدة النابعة من تزاوج ارادة الخلق وطواعية اللغة. ص 294-295

*فإرادة الخلق تدفع دائما بالانسان للتحرك تحركا تواقا تتكشف من خلاله وتتبلور فيه حرية الفعل غير المشروطة. ولكنها لا تدفع بالانسان للتحرك نحو نقطة معينة ثابتة في الوجود. فلو تحددت لها غاية اخيرة لتقزمت هذه الادراة في نظام معين. ولكن لا يمكن لاي نظام، حتى النظام العقلي الذي ادعى مفكرو التنوير اكتشافه في العالم، أن يحتضن هذه الارادة ويحيط بفاعليتها المتأصلة في الحرية. إنها إذن، إذ تدفع بأدونيس للتوحد مع الاشياء عن طريق ما يضفيه من ذاته الخلاقة عليها، تحوله، كما رأينا سابقاً إلى فاعلية غائية دون غاية نهائية محددة. ص 297

* من هنا كانت ارادة الخلق لدى ادونيس انعكاسا للعالم الهيراقليطي حيث الصراع والحركة والتناقض بطانة العالم. فقد وجد هيراقليطس في النار العنصر الاساسي للعالم، العنصر الدائم الذي هو في اساس كل تغيرات الوجود المرئي، العنصر الواحد الوحيد الذي هو جوهر التعدد والكثرة- جوهر الصيرورة. إنه عنصر متحرك لا ساكن، متحرك في اتجاهات متعاكسة، وفي تحركه الدينامي يخلق التناقضات التي تجد تعبيرها المرئي في ظواهر التغير والتطور الدائمين. إنه كما فهمه نيتشه، "صيرورة وموت، بناء وهدم دون أية مسؤولية أخلاقية، ببراءة خالدة... فكما الطفل والفنان يلعبان، هكذا تلعب النار الخالدة المقدسة؛ إنها تبني وتهدم ببراءة. ص 299

*إنه الآن يتحمل وحده مسئوولية خلق معان جديدة للأشياء أو إعطاء الأشياء، على حد تعبير أرنست كاسيرر، "بعدها الثالث" الذي هو، أولا وأخيراً، بعد انساني. وهكذا يتضح كيف تتحول سيرورة تذويت أدونيس لذاته، عن طريق إرادة الخلق، إلى تذويت للعالم. ص 303

*الغاء " ميتافيزياء الحضور" هو اذن، تحويل لأشياء العالم الى اشياء تتجاوز باستمرار تجوهرها. إنه نفي تام لمقولة الجوهر وإعلان مبدأ أن "الوجود حركة". ص 304-305

*إنه(ادونيس) يجد نفسه أخيراً على أرض الصيرورة الهيراقليطية حيث لا خيار أمامه سوى ان "يخلق نوعه بدءاً من نفسه".عند هذه النقطة يكتشف أن اللعب الحر هو كل شيء و ان القواعد تأتي من الداخل، اي يكتشف أنه " الخريطة التي ترسم نفسها". إن القواعد تخلق في سيرورة اللعب الميتافيزيائي وتكتب على دفق الصيرورة، وما تكاد تكتب حتى تمّحي وكأنها تُكتَبُ على رمال متحركة. إن هذا هو المغزى الاخير لقوله:

كالهواء أنا ولا شرائع لي (أ م د، 191)

حيث لا شرائع، يصبح كل شيء ممكناً. ص 306

*كل من كيركيغورد ونيتشه انحرف ايضاً عن الهيغلية معارضاً بصورة خاصة النسق التركيبي للفلسفة الهيغلية المثالية. ان ما أثار احتجاج كل منهما يتعلق بالنزعة القوية في الفلسفة الهيغلية لإذابة الوجود الفردي في السيروة التاريخية- اللمنطقية وكذلك بالنزعية لتأليه الدولة. وكلاهما اختبر الاغتراب المتنامي للفرد في العالم الحديث الذي ابتدأت النزعة الجماعية وعوامل التشييء تتأصل فيه. وكما فهم كل منهما هذا الاغتراب فإنه لا يلد الا الضياع واليأس. إلّا أن الياس قد يلد، بدوره الخلاص فيما لو استطاع الانسان، في مواجهة للاشيء، أن يوقظ ذاته الى وجوده الحقيقي. كلاهما يواجه، إذن، الانسان بمهمة صعبة، مهمة تخطي اليأس في عالم يبدو فاقد المعنى. إلا أن كيركيغورد عاد واحتضن فكرة التعالي المطلق مرتكناً إلى "قفزة الإيمان" بينما نيتشه أعلن موت الله واستعد لتحمل المسئولية.

الله مات والعالم، بسائق ذلك، مواجه بالعبثية واللاعقلانية. "بموت الله" كما أكد دستويفسكي على لسان كرامازوف، "لا شيء محرم". إلا أن نيتشه الذي كان له الفضل الأكبر في اعلان العدمية الأوروبية، قبل ان يترك الكلام لدستويفسكي، ثار على منطق كرامازوف ليستبدل به منطقاً اعمق "بموت الله لا شيء محلل". ما هدف نيتشه، في الواقع، إلى التأكيد عليه هو أنه بموت الله، فقدت الحضارة الأوروبية المعيار الذي ترسخ في أذهان أبنائها، بسائق أثر الفكر المسيحي في هذه الحضارة، أنه المعيار النهائي المطلق للأخلاق والقيم. وبفقدان هذا المعيار، لم يعد الأوروبي فقط مجردا من أي أساس لتحريم أي شي بل وايضا من اي أساس لتحليل أي شيء. ما ادركه نيتشه هو أنه في غياب أي معيار للتقويم، لا يمكن الاكتفاء بمنطق كمنطق كرامازوف والوقوف عند حد القول إنه لا شيء مطلقا محرم، بل يجب أن نكمل الصورة هنا ونضيف إنه لا شيء مطلقا محلل. وبذلك قبض نيتشه تماماً على الفحوى الاساسي للعدمية. فالعدمي ينفي وجود معايير للتقويم أو ينفي، على الأقل، أن يكون اختيارنا معايير كهذه أكثر من اختيار عشوائي خالص، مما يلزمه بأن يتبنى الموقف القاضي بنفي أن يكون أي شيء يحلل أو يحرم. إذن، من منظور معياري خالص، لا شيء محلل أو محرم، في اعتقاد العدمي، وان كنا، في الواقع، نحلل أو نحرم بناء على معايير نختارها عشوائيا فيما نحن نوهم انفسنا أنها معايير يفرضها العقل العملي أو تفرضها سلطة عليا معصومة.

المسيحية في نظر نيتشه، هي الاكثر مسئولية عن التمهيد للعدمية الأوروبية، فهي التي رسخت في صميم الحضارة الأوروبية فكرة أن المعايير إما أن تكون أزلية مطلقة او لا تكون معايير بالمعني الحق. في ظل سيطرة فكرة كهذه، ماذا يمكن ان تكون النتيجة ل"موت الله" سوى فقداننا لأي معايير للتقويم وارتمائنا في أحضان العدمية، او في محاولة تجنبنا آثار العدمية الرهيبة، خلق مذهب علماني، كمذهب المنفعة أو المذهب الإنساني او المذهب الاشتراكي، يحاكي المسيحية في غائيتها واوهامها المتجسدة بالكلام على قيم او مثل عليا مطلقة. إن استبدال الاخلاق العلمانية بالاخلاق المسيحية ليس في حد ذاته موضع اعتراض من قبل نيتشه، بل ما هو موضع اعتراض من قبله هو الاخلاق الغائية، أدينية كانت أم علمانية، فإذا بقينا ندور في تلك الاخلاق الغائية، حتى عندما نتحرر من فكرة التعالي المطلق، فإننا نبقى في ذلك نلعب اللعبة المعيارية اياها التي ورثناها عن الاخلاق المسيحية، حيث نستبدل بالكلام المسيحي على غايات أخروية نهائية كلاما على غايات أرضية نهائية. ولذلك فإننا نظل معرضين للوقوع في شرك النزعة المطلقة التي تنطوي عليها الاخلاق المسيحية. والأهم من هذا، في نظر نتيشه، أننا في محاكاتنا لغة الاخلاق المسيحية. وبقائنا ضمن إطار لعبتها اللغوية، فإننا بذلك لا ننجح مطلقاً في طرد شبح العدمية، بل بفتح السبيل أمامه لمطاردتنا من جديد. وهذا يعود، في نظره، إلى أن الكلام على غايات أرضية نهائية ليس أقل انغماساً في الوهم من الكلام على غايات أخروية نهائية. المطلق الأرضي، بمعنى آخر، ليس أكثر حظاً في الثبات من المطلق السماوي.

ثمة حاجة، إذن، للذهاب خارج هذه اللعبة المعيارية رمةً، أي بحسب تعبير نيتشه، ل"إعادة تقويم كل القيم" إن المسألة الأساسية هنا، قبل ان تكون مسألة خلق قيم جديدة، هي مسألة تغيير اللعبة المعيارية رمةً كما تمارس في ثقافته. أن تحاول خلق قيم جديدة، فيما أنت تلعب اللعبة المعيارية إياها وتراعي، بالتالي، قواعده هو أن تبقى ضمن أطار" مملكة الغايات" بكل أوهامها وطواطمها، مكرساً بذلك النزعة العدمية التي أنت مزمع على اجتنابها. إن ما تفعله، في هذه الحالة، ليس اعادة تقويم لكل القيم، بل اعادة تقويم لما أدعوه ب"قيم المستوى الأول" للغة المعيارية وليس لقيم المستوى الثاني، أي قيم اللغة الميتا – معيارية التي تتخذ من المستوى الاول موضوعا ًلها. ما نجده على المستوى الثاني هو تثمين للمستوى الأول بكل القواعد التي ينطوي عليها والتي تقضي بالفصل على نحو مطلق بين الخير والشر، والواجب واللاواجب، الحق والباطل. واعادة تقويم كل القيم لا يمكن ان تعني، لذلك، أقل من اعادة تقويم اللغة المعيارية ذاتها بكل ما تنطوي عليه من افتراضات قبلية وبكل ما يترتب عليها من نتائج عملية، مما يعني ليس فقط اعادة تقويم القيم التي تنشأ على مستوى ممارستنا للغة المعيارية بل، والأهم من ذلك، اعادة تقويم موقفنا الايجابي من هذه الممارسة وما تنطوي عليه من ثنائيات مطلقة. من هنا نفهم لماذا ربط نيتشه مسالة إعادة تقويم كل القيم بفكرة الذهاب الى " ما وراء الخير والشر" (Beyand good and evil)، إن نيتشه يحاول وضعنا هنا إزاء ما اعتبره المشكلة الحقيقية، أي مشكلة كون اللغة المعيارية السائدة، باستلزامها الفصل على نحو مطلق بين الخير والشر، الواجب واللاواجب، الحق والباطل، لا تسمح ولا يمكن ان تسمح لنا، كائناً ما كان المضمون المحدد الذي نعطيه للمحمولات الأخلاقية أو المعيارية، بعامة، أن نتجاوز الأوهام المترتبة على الاخلاق الغائية، من هنا يصبح الذهاب إلى ما " وراء الخير والشر" تأكيداً على أن ما تعنيه اعادة تقويم كل القيم ليس مجرد محاولة خلق قيم جديدة، بل محاولة خلق لغة معيارية جديدة. ص 310-311-312-313

*ولكن أدونيس يدرك مع نيتشه أن تعليق كل المعايير يعني ايضاً أنه لا شيء محلل وانه، بعد القفزة التي حققها إلى ما وراء نظام القيم السائدة، يتحمل وحده مسؤولية تأسيس لغة جديدة للقيم لا تتقاطع مع اللغة القديمة، ولذلك يخاطبنا أدونيس بلهجة الأنبياء مطمئنا":

ما جئت لألقي الخوف بل التغير ( م ص ج، 252) ص 315

*بادراك الانسان لكونه "طقس نفسه"، يتحرر من وهم أن الثنائيات المعيارية ثنائيات مطلقة وتتغير بذلك نظرته إلى طبيعة المعايير والقيم وطبيعة اللغة المعيارية ذاته، فيصير بامكانه ان يلعب اللعبة المعيارية على نحو مباشر. ولكن هذا لا يعني أنه الآن استسلم لمنطق كرامازوف ويسوغ " لكل قائل ما أراد". إن مسؤولية الانسان أكبر الآن، لأنه لا يعود مجرد متلق لمعايير وقيم تأتيه من سلطة خارجية يزعم أنها مطلقة، بل يجد نفسه في وضع يتحمل فيه وحده مسؤولية خلق المعايير والقيم. إنه هو نفسه الآن المصدر الاعلى والسلطة الاخيرة للقيم. من هنا لا نفاجأ عندما نرى ان الشطط الادونيسي ليست خاتمته الفوضى، بل النظام:

وهذه قصيدتي تلبس قفطانها

في شطط موزون في رياضيات يمليها القلب( أ ش، 3، 178) ... ولكن كيف يتحول الشطط الذي هو خرق للنظام إلى نظام؟ ما هو الحل لهذه المفارقة؟ الشطط في السياق الحالي، هو خروج على نظام القيم السائد، ولكنه مع ذلك يخضع لنظام آخر صارم جداً، وإنما، بعكس النظام السائد النابع من الخارج، وهو نظام نابع من الداخل، أي أنه "موزون في رياضيات يمليها القلب" ص 316-317

*فالأشياء في ذاتها لا هي خير ولا هي شر، لا هي جميلة ولا هي قبيحة، لا هي حق ولا هي باطل. القيم، باختصار(وهنا نراه يلتقى مع نيتشه التقاء واضحاً) غير قابلة للتطبيع أو التشييء. أن نرى الاشياء من وجهة نظر تقويمية هو، إذن، أن نرى صورتنا فيها لا ان نرى صورتها فينا. ليس في عالم الاشياء في ذاته ما يفرض علينا أن نعطيها هذه الصورة او اي صورة سواها. الانسان، إذن، حرّ في أن يعطيها صورة غير الصورة التي خلعت عليها سابقاً. ولكن من الواضح أن الانسان الذي يشاء أن يغير صورتها الحاضرة غير مطالب سوى بممارسة حريته الخلاقة لتحقيق مشيئته. ص 318

*وخلاصة القول، إذن، هي أن الانسان الذي يعمل بمقتضى ارادة القوة، سواء كانت تحركه في اتجاه السيطرة على الطبيعة او في اتجاه السيطرة على اخيه الانسان، انما يفعل ذلك باسم فكرة او عقيدة ما. انه الانسان المؤدلج بامتياز. نجد هذه الفكرة تتكرر، جزئياً، في قوله:

حقاً، بعض الأفكار كمثل نبات وحشي،

يأكل لكن لا يأكل إلا بشراً (12)

... واذا كان هذا الانسان المؤدلج، من الوجهة الإبستمولوجية، أسر الكرتزة ( أسير وهم اليقين)، فإنه، من الوجهة الميتافيزيقية، أسير النظرة الغائية. ولذلك لا يتورع عن أن ينظر إلى نتائج عمله بمقتضى إرادة القوة، سواء اتخذت طابع التسلط على الانسان او طابع السيطرة على الطبيعة، على أنها جزء من نسق ضروري، خطوات ضرورية في اتجاه غايات كبرى ومقاصد عليا. يترجم هذا النسق المعياري المزعوم في الايديولوجيا الدينية إلى خطة إلهية. فلنصغ إلى أدونيس ينطق بلسان المؤدلج دينياً:

قال الله: الأرض جهاد للانسان

وسأجعل منها عرضاً ويكون التاج خليفة،

وثنى الراوي: هوذا العرض يهيأ تحت سقيقة(10)

العرش هنا هو رمز السلطة والتسلط. ولكن هذه السلطة التي تقوم بارادة الله وتمتد على الأرض تصبح المعادل الأرضي للسلطة الإلهية:

إنه العرش يصقل مرآته-صورةً للسماء

ويزين كرسيه بشظايا الرؤوس ورقش الدماء (11)

من الواضح هنا أن الايديولوجيا الدينية، كما نفهم من قول أدونيس الأخير، تجعل القوانين الميكانيكية للعالم خاضعة لقوانين إلهية. فإذا كانت" آلة الله" هي التي تسير الأمور، فإن هذه الآلة لا تفعل فقط وفق قوانين ميكانيكية، شأن اي آلة عادية. فهي، لأنها "آلة الله"، تخضع، في عملياتها، للقوانين الإلهية. فلا مكان، إذن في التاريخ الجائز او المحتمل أو التصادفي اوالمفاجيء. التاريخ نظام غائي مغلق، لا فجوة أو فراغ فيه؛ متماهٍ مع ذاته على نحو مطلق. إنه وجود – في- ذاته لا وجود – لذاته، لأن غائيته لا تجد أصولها فيه، بل خارجه: الله، في تعاليه المطلق هو الذي يقرر قبلياً، ومنذ الأزل، اتجاهه أو معناه الأخير، ولذلك من الطبيعي أن تتحول الأرض، في هذه النظرة إلى التاريخ، إلى "أبدٍ من قيودٍ سابحٍ في أبد"ِ.(162) ص 329-330-331

*التأويل العلمي للطبيعة، مثله مثل اي تأويل عقلي سواه لها؛ وإن أصبح عن طريق العادة والتقليد، أو تكريس السلطة المعرفية له، المعنى الثابت للغة العلمية، ما هو سوى مجرد احتمال بين احتمالات لا حصر لها لتأويل الطبيعة. ولذلك ليست اللغة العلمية سوى مجاز نسي العلماء أنه مجاز، فتوههموا، أو توهم اصحاب الفلسفة الواقعية بينهم، أن بينه وبين عالم الوقائع والأشياء تطابقاً تاماً. أن نتبين الطابع التأويلي، وبالتالي المجازي، للغة العلمية هو بمثابة تبيننا أن عقل العالم، في محاولته عقلنة الوجود والأشياء، هو أشبه شيء ب" رمية نرد"، بمعنى أن النتيجة الأخيرة لهذه المحاولة هي، مثل نتيجة رمية النرد، تخضع لمنطق المصادفة والاحتمال، لا منطق الضرورة واليقين. إنها حادثة عشوائية ليس إلا. العالم، لنستعمل تشبيهاً آخر، هو كصياد يلقي بشباك مقولاته العقلية على العالم والأشياء ويلتقط ما يلتقطه، ليس بعامل أي ضرورة عقلية قبلية، وإنما بعامل الصدفة والاحتمال. أن يلقي بها مرة أخرى لا يعني، بالضرورة، حصوله على نفس النتيجة، مما يفسر لماذا تاريخ العلم، كما نبهنا توماس كون، Kuhnلا يخلو من ثورات (كالثورة الكوبرنيكية أو الثورة الأينشتينية، مثلاً)، كل ثورة منها تتجاوز ما سبقها، على المستوى النظري والمفهومي، وتقدم لنا صورة جديدة للعالم والأشياء. ص 361-362

*ولكن في ربط أدونيس الحقيقة بالمجاز على النحو الذي يجعل البحث عن الحقيقة هبوطاً الى حيث لا قرار، فإنه يقضي بضربة واحدة على ميتافيزيقيا عصره و نظامه المعرفي. الحقيقة، من منظوره، مفتوحة كالمجاز: لا قراءة واحدة أو نهائية لها. ولذلك ما يتحكم بمعرفة الحقيقة، سواء كنا نتحدث عن الحقيقة التاريخية او سواها، هو مبدأ الاحتمال، لا اليقين، مبدأ الامكان، لا الضرورة. وما دام لا خروج للذات العارفة من عالم المجاز-عالم اللغة- اذن لا مكان في عالم المعرفة لما هو يقيني وثابت ونهائي، او واضح ومتميز بالمعنى الديكارتي. ولذلك عبثاً يبحث واحدنا عن اساس مطلق ونهائي للحقيقة او يحاول ان يقرأ فيها غايات كبرى تحددت مسبقا على نحو ضرورري. فما ان ينكشف له سر حتى تكتنفه مئات الاسرار، وما أن يرفع ستارا حتى ينسدل أمامه ألف ستار، وما ان تضيء طريقه نجمة حتى يجد خطاه ضاربة في آلاف الطرق المظلمة. هذه هي سنة المعرفة في النظرة الأدونيسية، حيث المبدأ الابستومولوجي الاساسي هو ان الحقيقة، باعتبارها موضع المعرفة، لا تتجوهر ولا تتمأسس. والمبدأ الاخير هو الذي يفسر ظمأه الذي لا يروى الى الحقيقة الذي يظهره في سؤاله البياني:

أهناك ماء يروى ظمأ الماء؟ (61) ص 368-369

*إن اول ما قادته(أدونيس) اليه عودته إلى ذاته، .. هو اكتشافه ان الحرية تستمد كينونتهامن السلبية المتعالية للوعي. وهذا الاكتشاف، بدوره، وضعه أول ما وضعه أمام حقيقة كونه سيروة تذوت لا جوهرا ذاتيا. بإدراكه هذه الحقيقة لم يعد التماهي الذاتي المطلق مطلبه، بل التجاوز الذاتي. أن تكون ذاتك، كما صار واضحا لديه، هو أن تكونها باعتبارها تعددية.ولكن الذات باعتبارها تعددية هي ذوات جنينية تعيش في رحم ذاته الفعلية. من هنا يتضح ان ابتغاءه ان يكون ذاته باعتبارها تعددية هو بمثابة ابتغائه أن يتجاوز ذاته الفعلية باستمرار. ص 384

*من يجعل الوضوح مبتغاه الأخير إنما يتوهم أنه ليس للحقيقة مكان تأويلي غير مستقر وأن دور الذات العارفة لا يتجاوز القبض على الحقيقة باعتباره شيئا مستقلاً عنا بصورة تامة. وهو بهذا يكون أسير الكرتزة، أسير النزعة الموضوعاتية الخالصة التي لا تكون الذات بموجبها، في مواجهتها للموضوع، ذاتاً فاعلة، بل ساكنة. ... ليست الذات، إذن، ذاتاً ساكنة إزاء الموضوع؛ إنها مطالبة بالمساهمة في تكوين الموضوع. هنا يكمن المجال للذات لتمارس ملكاتها الخالقة. ثمة، إذن، علاقة تناسب طردي بين طلب المزيد من الالتباس وممارسة المزيد من الخلق. إن هذا، كما بينا، هو ما يفسر الدور الكبير لارادة الالتباس في تجربة أدونيس الشعرية. ص 389-390

فلسفه در روزگار فروبستگی

فلسفه در روزگار فروبستگی به روایت دکتر رضا داوری اردکانی- گفتگو ونگارش: علی خورسندی طاسکوه-ناشر: پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی وزارت علوم وتحقیقات وفناوری-چاپ دوم تابستان 1389

*از زمان فرانسس بیکن، كه علم جدید قوام پیدا کرده است، هرگز علم از تکنولوژی جدا نبوده است. این فیلسوف اعلام کرد که علم باید ما را به قدرت برساند. وقتی او گفت که علم باید ما را به قدرت برساند« مقصودش این نبود که ما را به حکومت و سلطنت برساند، بلکه مرادش قدرت تصرف در طبیعت بود. تکنیک چیزی جز قدرت تصرف نیست. اما علوم انسانی که ظاهراً نسبت مستقیمی با تکنیک و تکنولوژی ندارند، برای نظم دادن به جهان تکنیک به وجود آمده اند. ص 20-21

*اگر علم را ستون بزرگ و اصلی جهان متجدد بدانیم، میتوانیم بگوییم که فلسفه در زیر این ستون پنهان شده است. ص 25

*مرحوم دکتر زرین کوب درباره مرگ مولانا جمله ای نوشته است که شاید کمی شاعرانه باشد، ولی من بیشتر آن را جمله ای تاریخ تلقی کرده ام تا شاعرانه. سخن او این بود:"بامرگ مولانا، امت پشتوانه خود را از دست داد". جهان، جهان علم و معرفت است و با علم و معرفت ، قرار واعتماد و اطمینان حاصل می شود. با مرگ مولانا و سعدی و ابوریحان و ابن سینا اشخاص نمی روند، بلکه جهانی می رود، اما ما از آن جهان غافل شدیم و به آن پشت کردیم وآن عالم از ما پوشیده شد ودیگر مرجع ما قرار نگرفت. به غرب رو کردیم، ولی در غرب هم لویی پاستور و دکارت و شکسپیر را ندیدیم. ما از غرب فقط تکنولوژی و مخصوصاً اسلحه را دیدیم. ص 27

*ما هم پول نفت داریم و آسان ترین راه توسعه هم این است که وسایل تکنیک و ازجمله وسایل مخابراتی وارتباطی بخریم و از فواید آنها بهره مند شویم. البته ورود این وسایل واستفاده از آنها نظم زندگی و عقاید وآداب و عادات مردمان را دگرگون می کند. لنین خطاب به کسانی که از بستگی شدید روستاییان به عقاید خود می گفتند، گفته بود که به اعتقادات مردم کاری نداشته باشید. همین که یک لامپ برق در خانه روستایی روشن می شود، فکر او تغییر می کند. ص 60

*درست است که سعدی شیراز را دوست می داشت، اما روا نیست که گمان کنیم سعدی باید به شیراز ببالد، بلکه شیراز به سعدی می بالد. یعنی در ذات جغرافیایی واجتماعی شیراز این نبوده است که سعدی و حافظ داشته باشد. درحقیقت، این یونان نیست که افلاطون وبقراط و هنرمندان و شاعران وفیلسوفان و دانشمندان بزرگی چون اینها را پرورده است. بزرگی یونان به علم و هنر است، نه اینکه یونان در ذات خود علم پرور وهنرپرور باشد؛ که اگر بود همواره کانون علم وهنر باقی می ماند. ص 97

*وقتی ذوق دانایی به وجود می آید ، صاحب آن به همه جا سر می کشد تا هر کجا علمی هست، آن را فراگیرد؛ کاری که غرب جدید نیز انجام می دهد. ص 100

*فردید در زمانی که من او را شناختم، خود را هم سخن هیدگر می دانست و در توضیح این سخن به سادگی می گفت که اولاً، در فلسفه نسبت مراد ومریدی معنی ندارد و ثانیاً، هیدگر فیلسوفی نیست که کسی بتواند از او پیروی یا تقلید کند. ص 118

فربه ونحیف

فربه ونحیف-خاستگاه هنجار های اخلاقی مایکل والزر- مترجمان:سید صادق حقیقت ، مرتضی بحرانی-ناشر: پژوهشکده مطالعات فرهنگی واجتماعی- چاپ اول پاییز 1389 

 

*ما بیش از آن که مسئول نبرد برای حقیقت باشیم ، برای جستجوی حقیقت فرا خوانده شده ایم. ص 31 و32

* "خود" به اندازه جامعه ای که در آن مشارکت می کند، تنوع می یابد. ص 57

*این نظر افلاطون که نظام استبدادی در جامعه هم به تحقق "خود" استبدادی کمک می کند و هم پیامد آن تلقی می شود، به ورای حوزه سیاست نیز بسط پیدا می کند. ص 58

*اکنون به نظر می رسد که "یک نجیب زاده خیَر یا زمیندار حامی" اصطلاحی پرتناقض باشد؛ (شبیه " دیکتاتور مصلح" که در آن صفت " مصلح" بی دلیل خود را بر "دیکتاتور" حمل کرده است). ص 68

*البته لازم به ذکر است که اکثریت، اجباری برای تضمین بقای فرهنگ اقلیت ندارد. این اقلیت است که برای بقای خویش تقلا می کند ودر رقابت مشترک علیه تجارت گرایی و مد بین المللی شرکت می کند. مرزها، تنها حمایتی حداقلی در جهان مدرن تمهید می نمایند، و چه بسا اقلیت های درون مرزها، که بدلیل موقعیت خاص خود به نحو غیر طبیعی به هم نزدیک شده اند، در مقایسه با اکثریت بی دغدغه ، شیوه  های بهتری را برای تداوم حیات اتخاذ کنند؛ ص 103

*"خود" به شکل کاملا طبیعی، امری منقسم است؛ یا حداقل، قالبیت انقسام وحتی افزودن به خود را دارد. در سطح محلی، این انقسام به وسیله تمایزات اجتماعی حاصل می شود. در جامعه بین المللی ودر سطح دولت های چند ملیتی، انقسام، ناشی از تمایزات فرهنگی است. هیچ کدام از این تمایزات، بسیط{وغیر پیچیده} نیستند. نمی توان با استناد به نقشه سیاسی واجتماعی هر جامعه، خطی مستقیم کشید و انواع " خودها" را در دو سوی این خط قرارداد؛ بلکه همیشه خطوط متقاطعی وجود دارند که انواع "خودها" را به وجود می آوردند. در شرایط امن، انسان می تواند هویت پیچیده تری نسبت به آن چه قبیله گرایی پیشنهاد می دهد، به دست آورد؛ او می تواند با افزودن " ساخت شخصی" خود به "ساخت اجتماعی هویت"، هویت خود را با بیش از یک قبیله تعریف کند. در واقع، " تجربه تفاوت"، وقتی مسالمت جویانه باشد، قدرت سوژه فردی را افزایش می دهد؛ در نتیجه این سوژه می تواند بی آنکه خود را صرفا پابند یکی ازبدیل ها کند، در مجموعه ای از بدیل ها ایفای نقش کند. بنابر این، من می توانم یک امریکایی، یک یهودی، یک شرقی، یک روشنفکر و یک استاد باشم. اکنون تصور کنید اگر هر یک از ما با این همه وجوه هویتی سرو کار داشته باشیم، آیا جهان جای امنی برای زندگی نخواهد شد؟ با مضاعف شدن هویت ها، علائق بشری افزون و درهم تنیده خواهد شد.

     ما به تفکر درباره ساختار های سیاسی مناسب جهت مضاعف شدن هویت ها ودر هم تنیدگی علائق بشری، نیاز داریم. این ساختارها نه واحد ونه یکسانند؛ برخی دولت ها نسبت به تکثر فرهنگ ها و شهروندی مشترک، بی طرفی شدید را اتخاذ خواهند کرد؛ برخی فدرال خواهند بود؛ و برخی دیگر با حفظ خودمختاری اقلیت ها، ملت – دولت باقی خواهند ماند. کثرت گرایی فرهنگی، گاهی تنها در زندگی خصوصی، وگاهی در زندگی عمومی متجلی می شود. گاه، قبایل مختلف در یک سرزمین به هم می آمیزند، وگاه به صورت گروه های پراکنده در سرزمین های مختلف خواهند بود. از آن جا که ماهیت و شمار هویت های ما مختلف و متفاوت از هم است، باید انتظار تنوع وسیع ترتیبات{سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ...} را داشته باشیم. ص 114-115